ЛАМЫН МОНГОЛ ДАВРАЛТ

ЛАМЫН МОНГОЛ ДАВРАЛТ

Монгол лам мунгинасаар, мунхагласаар, мунхруулсаар, эцэст нь бүүр даварч байна, энэ улсад. Гэгээрлийн замаар замнахын үлгэр явах ёс зүй, ёс суртахуунаа тэд тас мартсан мэт “мөрийг дагаж байгаа ч юм шиг, бас үгүй ч юм шиг” мунгинаж явах нь тэдний түгээмэл нэгэн авир болж.  Гэгээрсэн нэгний номнож үлдээсэн чинхүү сургаалыг дагаж, мэдрэхийн оронд түүнийг зүгээр л  хоосон  цээжилж, хөөсөн их ярьж,  бизнес хийх, мөнгө олох хэрэгслэл болгож мунхаглах нь тэдний хээв нэг хийдэг өдөр тутмын үйл болж.  Үнэнийг өөрөөрөө үлгэрлэж өрөөлд номнож,  сэхээрэл, гэгээрэл, хайр энэрлийн үрийг нийгэмд түгээж явахыг оронд харин  хар, бор биднийхээ мунхаглалын далайд бүр мунхаглалын нэрмээс болж явах юм, тэд. Ингэж мунгинан мунхаглаж, мунхаглаж мунхаруулсаар яваа өнөө цагийн ламын энэ монгол давралтыг ер нь яалтайсан.

Монгол лам ингэж мунгинах гэж

Хувьцас хунар, тархи толгой, ер нь гаднаас нь өнгөцхөн харвал тэд мөр дагаж байгаа  лам буюу Санга (Sangha) юм шиг, харин бодит үйлийг нь сайн ажихад харин лам хувьцастай ердийн л хар, бор хүн юм шиг авирлаж мунгинана.  Тэд гэгээрэлд хүрэхэд зайлшгүй баримтлах  дэг жаяг, ёс зүй, ёс суртахуун, сахилаа дагахаа огт мартаж, тас алдаж мунгинана.

Хамаг амьтны тусын тулд гэх, амьд амьтны амийг үл хөнөөх гэх,  өөрийг болон өрөөлийг зовлонгоос хэтлэхийн төлөө гэх, ер нь ядаж тэдэнд төвөг удахгүй байхын төлөө гэх  атлаа тэд мах зооглож, бууз идэн, ууц таллаж, айлд дайлуулж, найрын хоймор, овооны эхэнд  заларч суух нь их энүүхэнд. Ийм монгол лам үгүй цагаан сар (үнэндээ бол махан сар) байхыг үзэв үү. Ийм монгол лам үгүй овооны тахилга (үнэндээ бол архидсан, айрагласан, байгаль эхийг бохирдуулсан цэнгээн)  болохыг харав уу.  “Өгөөгүйг үл авах” гэх атлаа өргөл, барьцыг өгөхөөс өөр аргагүй байдалд хүргэх арга ухаан, авирыг гаргаж суух нь элбэг, тэд. “Худал хэлэхгүй” гэх атлаа мэрэг төлөг гэх зүйл хийж, үнэн худлын зааг дундуур элдэв зүйлийг хээв нэг хэлж суух. “Алив хорт зүйлийг үл хэрэглэхийг эрхэмлэнэ” гэх атлаа бүр улс үндэстэнд айргаа их уухыг уриалдаг том лам байхад бас архи, пивоны дэлгүүр, буудал ажиллуулдаг мяндагтан лам хүртэл байх. “Садар самуун  явахыг үл тэвчих, ер нь хурцалыг тэвчих” гэх атлаа эхнэр авахаас татгалзах бүү хэл бүүр элдэвлэж явах нь цөөнгүй байх.  Хүүхэд олохгүй аргаа барьсан нэгэн ядарсан эмэгтэй мунхаглан лам дээр очиход “Би нэг оролдоод үзэх үү” гэж хээв нэг хэлээд сууж байсан тохиолдол байх.  Ер нь, амжилт олсон нэгэн маань ээжээр л овоглосон л байвал “тийм сайн ламын хүүхэд юм гэнэ лээ” гэж цуурхана их элбэг дээ, энэ улсад. Гэгээрлийн зам, мөрийг дагаж л байгаа л гэх монгол ламын энэ цагийн мунгинаа нэг иймэрхүү л байх.

Монгол ламын энэ мунгинаа үнэндээ бол “Үнэн хүрэхэд амаргүй” гэдэг эгэл үнэнг л дахин дахин нотолж байгаа хэрэг юм. 2500 гэх, угтаа бараг 3000 жилийн тэртээ хун тайж, Шагжамунай  “хатуу” бясалгалыг “хатуухан”,  ер нь хийсэн шиг хийж, жаргаж мунгинаагүй, харин багагүй зовж шаналсны дүнд гэрэл үзэн, үнэнг таньж, үнэн хүчийг олж гэгээрчээ. “Тэр гэгээрчээ” гэж нэгэн цагт хамт бясалгалын мөр дагаж явсан нөхөд нь дуу алдснаар “Гэгээрсэн нэгэн” гэсэн утгатай Будда (Buddha) хэмээх энэ үг амь орж, амьдарсан нь энэ. Мөр дагасан гэх нэрийн дор мах зооглоод, элдэвлэн мунгинаж явсаар л гэнэт л Буддад хүрчихнэ гэвэл харин их эндүүрэл байх аа, монгол лам аа.

Монгол лам ингэтлээ мунхаглах, бас мунхаруулах гэж

Бурхан багш Будда Шагжамунайнийн мэдэрч таньж, номнож үлдээсэн чинхүү сургаалыг дагасан чинхүү Сангагийн ёс зүй, ёс суртахуун, дэг жаягаа мартаад харин түүнийг зүгээр  хоосон  их цээжилж, хөөсөн их ярьж,  бизнес хийх, мөнгө олох хэрэгслэл болгож мунхаглах, мунхаруулах нь монгол ламын хээв нэг хийдэг өдөр тутмын үйл болжээ. Хайран сургаал, бас  хайран Сангаан хайран дэг ёс.

Будда Шагжамунай уг нь ҮНЭН-г л номлосон юм. Түүнийг  таалал төгсний дараа тэр ҮНЭН-г түүний шавь нар нь гажааж, өөрсдөө ашигтай болгон хувиргаснаар дэлхийн нэгэн шашин болох буддизм угтаа үүсжээ. Будда Шагжамунай “Гэгээрэл байна. Түүнд хүн  хүрч болно. Хүрэх зам нь энэ” гэдгийг нотлон үзүүлж, номнож үлдээжээ. Бас тэрээр “Өөрийнх туулсан тэр хатуу замаар бус харин зөөлөн “дундаж” замаар ч гэгээрэл хүрч болохыг  сургаад, энэ замаар яваад үзээч” гэдгийг санал болгожээ.  Будда амьд байхад олон хүн энэ замаар явж,  тэр ҮНЭН-г мэдэрч, гэгээрчээ. Харин түүнээс хойш тэр "ҮНЭН"-г ярьдаг, бас буруугаар ашигладаг хүмүүсийн тоо л олширсон болохоос харин гэгээрэлд хүрснийх нь тоо ихсээгүй аж.  “ҮНЭН”-д хүрэхэд амаргүй учраас тэр л дээ.  Яг л  Исүсийн мэдэрч номносон ҮНЭН-г түүнээс хойш олон изм болгон хувиргасантай адил. Ийм ч учраас Маркc нэгэнтээ "Шашин бол хар тамхи" гэж хэлсэн нь харин огт алдаагүй мэт санагддаг. илүүдэх юмгүй дээ. Хөөрхийс дээ. Нэг тийш нь зөв залж явахгүй бо өөрсдөө ч энэ насандаа үүрэх үйлээ нэмээд яваад байх шиг. Ажил хийж, хөлс дуслуулж амьдардаггүй, дээр нь мөрөө дагассан шиг дагадаггүй учраас тэр шүү дээ.

Буддизмийн хэлбэрийн дотроос чинхүү эх сургаалаас хамгийн их гажиж, буруугаар ашиглагдсан нь Түвдийн буддизм гэгдэх ламиазм юм. Ламаизмын Санга бол лам.  Түвдэд лам олон үүрэгтэй. Тэд оюун санааны удирдагч болно. Тэд сэтгэл зүйч байна. Тэд улс төрч байна. Тэд бизнесмэн байдаг. Түвдийн ламаизм  энэ улсад мөн л дээрх үүрэг, зорилгоор 14 дүгээр зуунд нэвтэрсэн гэх.  Яг л анхны тэр зорилгоороо л  ламаизм, лам өнөө цагт энэ улсад оршиж буй мэт.

Монгол лам ч яах аргагүй л оюун санааны удирдагч, сэтгэл зүйч байсаар л,  бас хөөрхөн мунхагласаар л, мунхаруулсаар л. Энэ улсын айл бүхнийг ламтай, дарга, бөх бүхнийг ламтай, бараг л улс төрийн нам бүхнийг ламтай, сум бүрийг  ламтай, сүмтэй, толгод бүхнийг овоотой, одогсод бүхнийг суваргатай, хүүхэд бүхнийг түвд нэртэй, өдөр бүхнийг элдэв чимэг нэртэй байлгахыг хичээх аж, тэд.  “Бараг л бие засахаа ламаас асууж бай”  гэж айлдах наа, тэд. Дүнд нь мунхаглал, мухар сүсэг цэцэглэсээр.

Монголд ирж, аж төрж байсан нэгэн непаль ламынд хөөрч суутал утас дуугардаг юм байна. Тэр непаль утсаа аваад ярих гэснээ үл ойлголцон надад утсаа өгөв. Утас авбал нэгэн эмэгтэй “Наад лам чинь манай гэр бүлийн лам байгаа юм. Охин маань хөдөө аж ахуйн дээд сургуульд орохоор шалгалт өгөх үү, эсвэл шинжлэх ухаан технологийн их сургуульд орохоор өгөх үү. Дамжуулаач хэлээд өгөөч ээ. Манай лам монгол хэлээр сайн ойлгодоггүй юм” гэх.   Ихэд гайхаж, бас жаахан инээд хүрээд л, хэлснийг түүнд дамжуулав. Лам найз маань шоо хаяж байгаад, “хөдөөд аж ахуйн дээд сургууль” гээд хэлээд тавьчихав. Би ч непаль ламын хэлснийг л тэр эмэгтэйд дамжуулж хэлэв.  Энэ бол надтай таарсан бодит нэгэн явдал. Энэ мэт мөн ч олон тохиолдол байх. Хол, хөдөөнөөс зорьж ирээд эмнэлэг гэхээс илүү лам гэж гүйсээр, өргөл барьц болсоор буцах; хүүхдэд нэр хайрлуулах гэх, одогсдод суварга босгуулах гэх, элдэв чимэгтэй “сайн” өдрүүдийг асууж мэдэх гэх,  за тэгээд элдэв зүйлийн засал, засвар гээд л дурдаад байвал гайгүйхан хошин жүжгийн зохиол болчихмоор  тохиолдлууд нэн олоон, энэ улсад.

 “Муу нохой”, “ Муухай шар”, “Муу ёр”, “Нэр үгүй” , “Тэр биш”, “Энэ биш” гэх мэт гаж, дорд нэрийг хүүхдүүддээ хүртэл өгүүлсээр л.  Хөдөө, хотгүй  л уул толгод, ой модоор  санскритээр бичсэн туг дарцаг хийсгээд л.  Хөгшин, залуугүй л  байр, орон сууцны цонхоор урд, хойд, баруун зүүн зүг рүү цай, хоолноосоо өргөж цацаад л.  Төр, төрийн бус гэлтгүй л  хадаг гэх даавуун дээр тамга гэх эдийг духандаа наалдуулан байж их л бишрэн залбирч зогсоод л. Толгод бүхнийг овоо болгож, овоо болгоныг эргээд элдэв таяг, шашны элдэв баар саваар дүүргэж хогийн цэг болгоод л. Элэг доог болмоор элдэв янзаар зүг чиг гаргуулаад л.  Одогсод бүрийг л бараг суваргатай болгож, тэр нь удалгүй шувууны оромж, баас ялгадсаар дүүрч харагдаад л.  Энэ бүхнийг учирлаж үзэхэд монгол ламын л “мэргэн” ухаан,”их” айлдвараас үүдэлтэй байх.

Монгол ламын энэ цагийн мунхаглал, мунхаруулга нэг иймэрхүү. Түүнээс үүдсэн монгол зоны мухар сүсэглэл, тэнэглэл нэг тиймэрхүү. Иймэрхүү хошин шог мэт мунхаглах, мунхаруулах үйлээс л хол явах нь чинхүү Сангагийн жинхэнэ ёс зүй, ёс суртахуун байдагсан. Гэлээ ч энэ ёс зүй, ёс суртахуун монгол Сангад  харин огт хамаагүй ажээ.

Монгол лам ч яах ч  аргагүй муугүй бизнесмэн байсаар ирэв. Гандан, хийдийн гадаа ядуус л цөөхөн харагдана. Тэдэнд сүм хийд, ламын үйлчилгээнд төлөх мөнгө үгүй болохоор тэр. Мөнгөгүй бол ном уншуулахгүй, үйлчилгээ авахгүй. Уншуулах ном бүр л үнэтэй, төлбөртэй. Бас “уншуулахгүй бол болохгүй” гэх ном олоон учир очерь дугаар ч урт. Үдийн зоогийн хавьд лам дээлтэй бага насны хүүхдүүд хоол, цай зөөж гүйлдэх нь элбэг. Лам болох банди нар л гэх, тэднийг. Сурсан сургууль үгүй, үзсэн ном бага, ихэнхи нь энэ цагийн бичиг үсэгт тайлагдаагүй энэ хүүхэд монгол лам нарт үнэгүй  үйлчилж буй энэ.  Энэ цаг зуур лам нар өргөл авсан номоо л уншина гэх.  Тэд айлд өргөл авч ном уншина, ажилд дээрээ цалин авч ном уншина. Монгол ламын түвд уншлага монгол нутагт ингэж үнэд орно, бас бизнес болно. 

Гэгээрлийн зам, мөр дагаж яваа чинхүү Санга  бол бизнес хийж мунхаглахыг үл тэвчинэ. Тэд бас оюун санааны удирдагч, сэтгэл зүйч мэт авирлан мэрэг төлөг тавьж, үнэн,худлын дундуур хоосон ярьж, элдэвлэн мунхаглахыг ч үл тэвчинэ. Чинхүү Сангад баян, ядуу, ер нь хэн ч бай, ядарсан, зовсон хамаг амьтанд чадахаар л туслах, түүний зовлонг чадахаараа нимгэлэх, хайрлан энэрэх нь  харин хамгаас эрхэм чухал аж. Гэвч жинхэнэ Сангагийн энэ дэг жаяг монгол ламд харин огт хамаагүй мэт л болжээ. Тэд гэгээрлийн зам, мөрөө дагасан шиг дагаж чадахгүй мунгинана. Мунгинахын хэрээрээ л элдэвлэн мунхаглана, бас мунхаруулна. Монгол Сангагийн энэ мунгинаан, мунхаглалыг  монгол зон дагаж мунхарч, мухар сүсэгт нэрвэгдэнэ.  Монгол зоны гэгээрэл, сэхээрэл, энэрэл, хайрлалын далайд дусал болох бус харин мухар сүсэглэлийг мандуулж, мунхаглал, тэнэглэлийн далайд нэрмээс болсон даварсан нэгэн давхарга-энэ монгол ламыг  ер нь яалтайсан. Тэд гэгээрлийн зам, мөрийг “дагасан шиг дагасан” жинхэнэ Санга байж  болдоггүй  л юм байх даа. Хэрэв тэд тэгвэл  ч харин болоод л явчихна даа.

Жич:

Гэгээрлийн зам, мөрийг чинхүү дагаж яваа монгол лам байвал чинхүү хүлцэл өчье. “Нэг үхрийн эвэр доргиход мянган үхрийнх доргино” гэсэн  ухаан байхад “Мянганы үхрийн эвэр доргиход нэгийнх нь доргино” гэсэн ухаан бас байх.  Энэ л ухаанаар энэ нийтлэлд “монгол лам, монгол Санга” гэсэн хэллэгийг хэрэглэв.

 

Ц.Лувсандорж

2012 оны 8 дугаар сар 29-ны өдөр

 

 

 

НАМЫН ДАМПУУРАЛ

НАМЫН ДАМПУУРАЛ

Нам дампуурч байна, энэ улсад.  Тэд зон олноосоо бүүр тасарч, огт дэмжигчгүй, сонгогчгүй болж том дампуурч байна. Тэд нийгмийг манлайлан хөтлөх  чадвар ч  үгүй, мөн эрх ч үгүй болтлоо  ёс зүй, ёс суртахууны их доройтолд орж дампуурч байна. Тэд нийгмийн ухамсар, хөгжил, дэвшлийн  ард холоо хоцорч, номоо тас алдаж, тархи, оюуны хомсдол, хоцрогдолд нэрвэгдэж дампуурч байна. Намын дампуурал, яах бэ, байдаг л зүйл ш дээ.  Харин нам ингэж дампуурснаас болоод  монгол дампуурах гээх зүйл харин огт байж үл болох.

Нам дэмжигчгүй, сонгогчгүй болж том дампуурч байна. Арван хоёр оны сонгууль үүнийг ч харин нэг сайн харуулав. Их хурлын 76 суудлын 38-аас олонг дангаар авч, монгол сонгуулийн ялагч болж тодрон гарч чадах улс төрийн хүчин одоогоор энэ улсад лав алга. Нийт сонгогчид болох 1,8 сая хүний  33 хувь буюу ойролцоогоор 600 мянга орчим хүн, бүр тодруулбал, гурван хүний нэг нь сонгуульд оролцсонгүй, саналаа өгсөнгүй. Тэдэнд энэ улсад ардчилсан сонгуулийн дүнгээр төр засгийг байгуулж чадах эсэх нь тийм ч чухал биш аж.  Сонгуульд оролцсон гуравны хоёрынх нь 51 хувийн саналыг цуглуулж чадсан нам, эвсэл алга. Нийлүүлэн хэлбэл, нийт сонгогчдын гуравны хоёроос  ч илүү  олон хүн  одоо байгаа намуудад алийг ч дэмжээгүй гэсэн үг. Эндээс аль ч нам, эвсэл, тухайлбал, саналын  жагсаалтыг тэргүүлэх нам хүртэл олонхийг төлөөлж үл чадна.  Түүнийг дэмжсэн сонгогчдын тоо нийт сонгогчдын гуравны нэгээс бага, түүнийг дэмжээгүй байж болох иргэдийн тоо нийт сонгогчдын гуравны хоёроос цөөнгүй юм.  Олонхийн төлөөлөлгүй намууд эвсэж их хурал, их эвслийн засаг байгуулаад ч энэ олонхийн засаг бус харин цөөнхийн л  юм.  Магадгүй цөөнхийн цөөнхийнх ч байж мэдэх.  Их хурал, засаг ингэж байгуулагдахад олонхи нь цөөн болж, цөөнх нь олонхи болж тунхаглагдана. Энэ нь эцэстээ ардчилалын амин сүнсийг бузарлана. Дүнд нь ардчилалд итгэгсдийн тоо цөөрч, “сонгууль оролцохгүй, саналаа өгөхгүй” гэгчдийн тоо нэмэгдэж ч мэдэх. Арван хоёр оны сонгууль ингэж энэ улсын ардчилалын мөн чанарт аюул учирч буйг ахин нэг сануулав.  Нам иинхүү дэмжигч ч үгүй, бас сонгогч ч үгүй болжээ, энэ улсад.  Энэ нь угтаа намын том дампуурал юм. Энэ дампуурал ч яахав дээ, намынх юм чинь. Харин намын энэ дампуурал төрийн минь ч, улсын минь ч том дампуурал болоод л бүү өрнөчихөөсэй.

Нам  ёс зүй, ёс суртахууны гүн доройтолд орж дампуурч байна.  Худалчийн тухай ярихад тэднээс  л тодроод ирэх юм. Том луйварийн тухай хөөрөлдөхөд тэд л холбогдоод байх юм. Авилгачийн тухай  сонсоход  тэднээс л дуулдаад байх юм.  Газар дээрхи баялагын хуваарилалтын шударга бусыг  ярихад бас тэд холбогдоно. Газрын наймаа ярихад тэд л магнайнд нь явах. Газар доорхи баялагын хуваарилалтын шударга бусыг бодоход тэд л олон лицензтэй, гэрээтэй, бас  наймаатай байх.  Өндөр байшинг үзэхэд тэднийх л байх.  Телевизийн суваг солиход тэднийх л  болчих юм.  Хэвлэл, сонин авахад бас тэднийх л байх юм. Хувьцаа ярихад ч, хувьчилал хөөрөхөд ч мөн л тэд яригдах.  “Шударга” шударга ёс бус,  харин “шударга бус” шударга ёс, ер нь муу, муухай, худал хуурмагт нам ингэтлээ гүн  нэвчихэд түүний манлайлах чадвар, бас эрх нь аяандаа алга болчихдог.  Энэ бол “ёс зүй, ёс суртахууны үлгэр байхад л манлайлал байдаг”  лидерийн жам. Лидерийн энэ жамыг  үл тоож, түүнийг зөрчин, зөрчин үйлдэж ирсэн олиггүй олон үйл нь   чухамдаа  намыг  энэ ёс зүй, ёс суртахууны  дампууралд хөтлөөд байна. Ёс зүй, ёс суртахууны энэ дампуурал ч яахав, намынх юм чинь. Харин намын энэ дампуурал улсыг минь,  төрийг минь  ёс зүй, ёс суртахууны хувьд дампууралд л  бүү оруулчихаасай.

Нам мэдлэг, чадвар, ухамсар, ер нь тархи оюуны хомсдол, хоцрогдолд нэрвэгдэж  дампуурч байна.  Намын гишүүн, лидер гэхээр л дарга, сайдыг олонтоо хийсэн гэх сонин гаж, дүр зураг нилээд элбэг байх.  Ид эрдэм ном үзэх насандаа ном бус нам гэсээр дарга болох.  4 жил даргалахад үе тэнгийнхэн, ер нь хөгжил, дэвшлээс 40 жилээр хоцорсон байх нь энүүхэнд.  Мэдлэг, мэдээлэл үнэндээ тун хурдастай өсөж, хэмжээ нь хоногт л бараг 2 дахин нэмэгдэж байна. Ийм хурдац, тийм хурд дунд намынхан л “өөрсдийгөө бүхнийг мэдэгч суперман мэт” бодон  завгүй даргыг завсаргүй хийсээр л цагаас цагт, өдрөөс өдөр хоцорч, эцэст нь, үнэндээ тархи оюуны их хомсдол, хоцрогдолд нэрвэгдэн нийгмийн нэгэн эмзэг давхарга болж төлөвшиж буй нь түгээмэл үзэгдэл, бас тулгамдсан асуудал болж байна, энэ улсын.  Намынхан ингэж хоцрох нь малчин тэгэж хоцрохоос тун их хортой. Тэд чинь сонгуульд амлана. Бас  хөтөлбөр дэвшүүлнэ шүү дээ. Тэд саяын сонгуулиар юу гэж уриалсан, юуг амласан гээч.  Хөтөлбөрийг задлан үзбэл үндэслэлгүй хоосон, хөөсөн гэмээр олон өгүүлбэр тод бичээстэй байх.   “Хүн шиг амьдруулна” гэх шиг. “Тэгш боломж олгоно” гэх шиг. “ 3 цагт нэг үйлдвэр барина” гэх шиг. Бас  “өрөөлийн стандартыг өөрийн улсад бүрэн нэвтрүүлнэ” гэх шиг. “Эх хэл соёлоо Англичилна, Кембрижчилнэ” гэх шиг, “Англи хэлийн албан ёсны хэлээ болгоно” гэх шиг, ер нь юу гэж ч хэлж, ярьж, хэлж мэдэх нээ,  энэ нам.  Уг нь ярих, хэлэх, амлах, бас хөтөлбөр боловсруулах гэдэг учир ухаан шаардах ярвигтай, чухал ажил юмсан. Учир нь “Үндэслэлтэй бүхэн оршдог” юм шүү дээ.  Үндэслэл тооцоо хийе гэвэл харин нам, лам гэхээсээ илүү ном, тархи их хэрэгтэй. Эрдэмтэн хэрэгтэй, судлаач хэрэгтэй, эрдэм шинжилгээний хүрээлэн хэрэгтэй. Гэтэл нам энэ “хэрэгтэй” гэсэн  бүхнийг үл анзаарсан, үл тоосон “суперман”  мэт аяаглаж ирэв.  Дүнд нь нам  “нийгмийн тархи, оюун байх”  чадвараа алдаж, оюуны хомсдолд өртөж, нийгмийн нилээд ард хоцорсон байх.  Энэ нь угтаа намыг тархи, оюуны хомсдол, ухаарал, ухамсрын хоцрогдлын дампууралд хүргээд байна.  Энэ хоцрогдол, хомсдол яахав дээ, намынх юм чинь. Харин намын энэ дампуурал  улсыг ч, төрийг ч ухамсрын доройтол, тархи, оюуны хомсдолд  л бүү оруулчихаасай.  

Нам дампуурч байна, монголд. “Ёс зүй, ёс суртахууны үлгэр байхад л манлайлал байдаг”  лидерийн жамыг зөрчин зөрчин тэд дампуурна.  “Үндэслэлгүй зүйл оршдоггүй. Үндэслэл тооцоо хийхэд нам, лам гэхээсээ илүү харин ном, тархи их хэрэгтэй” гэдгийг үл тоомсорлож тэд дампуурна. Эцэст нь, бүр  дэмжигчгүй, сонгогчгүй  болж тэд том дампуурна.  Нам ингэж дампуурах нь ч яах бэ, байдаг л зүйл дээ. Дахиад сайныг нь байгуулж, ихийг шинээр бүтээж болох тул энэ нам ийнхүү дампуурах  тийм ч чухал биш.  Харин намын энэ дампуурлаас үүдэж  монгол минь  харин хэзээ ч дампуурч  үл болох. Энэ бол харин амин чухал зүйл шүү.

Ц.Лувсандорж

2012 оны 8 дугаар сар 14-ны өдөр