СЭХЭЭТЭН БААС БИШ

СЭХЭЭТЭН БААС БИШ

Өнгөрсөн 20 жилд энэ нийгмийн нэг бүл амиа их бодсоон. Улс төрчид тэднээр их тохуурхаж, бүүр "сэхээтэн бол баас" гэж ил хэлж, далд авирлах. Үүнийгээ “Ленин хэлсэн юм” гэж  үндэслэж үзсэн нь ч бий. Сэхээтэн  баас биш.

Тэд нийгмийн тархи оюун. Магадгүй тэд гудманд трактор ч юм уу, ядууг ч юм уу жагсааж сүйтгэл хийхгүй байх. Гэвч тэд нийгмийг чиглүүлэн хөтөлж чадна. Ухаарлаараа, сэхээрлээр тэд л тасархай. Ийм ч учраас тэд нийгмийн тархи оюун, хөдөлгөгч хүч.  

Энэ тархийг өнгөрсөн 20 жилд ходоодонд нь захируулах гэж их оролдсон. Эцэст нь бүр баас гэж тохуурхсан. Сэхээтнийг ингэж баас, ходоод болгон дордуулах гэсэн оролдлого бүхэн  бүтэлгүйдэх жамтай. Учир нь сэхээтэн гэдэг сэхээрлийг хүчийг өөртөө шингээсэн нэгэн. Сэхээтэн гэдэг зараад зараад, тараагаад тараагаад дуусашгүй баялагыг өөртөө бүтээсэн нэгэн. Тийм учраас тэр  хэзээ ч баас болж дордохгүй, ходоод болж муудахгүй. Харин нийгмийн тархи оюун болж дэвшинэ, хөгжинө.  

Иймд гагцхүү сэхээрэл, ухаарал, сэхээтэн л эцэстээ нийгмийг хойшлуулах бус урагшуулж чадна, ард, ядуу болгох бус харин баян тансаг болгоно. Ингэж чадах арга нь тэдний хувьд их энгийн, тэдний бусдад харин их хэцүү.

Бичээд бай бичээд бай. Сэхээтэн минь. Мэтгэлзээнд дуудаад бай, дуудаад бай. Сэхээтэн минь. Ирэхгүй  зугтаж нэг ялагдана. Ирж бас амархаан ялагдана.  Дүнд нь сэхээтэн л нийгмийн тархи гэдгээ л нотолж энэ нийгэм бохир, мунхаглалаас сална. Мунхаглалаас салсан нийгэм сэхээрсэн нийгэм, ухаарсан нийгэм, дэвшсэн нийгэм, хөгжсөн нийгэм.

Сэхээрсэн нь л иймд нийгмийг хувьсгаж  ч,  хувьсалгаж ч  чадна. Энэ хувьсал, тэр хувьсгал тэнэглэл, мунхаглал, ядуу, гуйланчлал огт биш харин хөгжил, дэвшил, баяр баясгалан, хайр энэрэл л  байна.

Ц.Лувсандорж

2013 оны 2 дугаар сарын 23-ны өдөр 

 https://undesniibolovsrol.blogspot.com/2013/02/blog-post_22.html

Хүүхдээ гэдэггүй нийгэм

Хүүхдээ гэдэггүй нийгэм

“Хүүхдийг золиослоно оо”  гэдэг энэ улсад цай уух лугаа адил их түгээмэл.  Эгэл томчууд нь тэднийг дорд үзэж тохуурхан золиослоно. Ноёд томчууд нь тэднээр мөнгө хийж золиослож тохуурхана. Хүүхдийн тохуурхал, золиос энэ нийгэмд ийм их түгээмэл. Энэ нийгэм тэгэхээр “хүүхдээ л” гэдэггүй нийгэм.

Хөдөөд морь аргамжуулах хүүхэд гэж байхад хотод хөлөө хучуулах хүүхэд гэж бий. Хайртайгаа нотлох хүүхэд гэж байхад өшөө авах хүүхэд гэж ч бас байна. Мөнгө хийх хүүхэд, мөнгө хийлгэх хүүхэд ч гэж мөн байх болж. Хурдан морины хүүхэд, хүүхдийн мөнгөний хүүхэд, шатрын хүүхэд, олимпиадын хүүхэд, уран нугаралтын хүүхэд, за тэгээд аав, ээжийнхээ карриегийг өсгөх, өнгөлөх хүүхэд ч гэж  бас байна.  Хөрөнгөтөн болгох хүүхэд, ерөнхийлөгч болох хүүхэд  гэж ч бүр төрсөөр. Дур хүрвэл олж тоглодог, дургүй хүрвэл алж тоглодог авортын хүүхэд гэж мөн байна, бүр олоон байна,тэд. Гаргаад хаячихдаг хүүхэд ч гэж бас дуулддаг боллоо. Эгэл томчууд хүүхдээр энэ нийгэмд ингэж их тохуурах, мөн золиослох.  Гунигтайяа.

“Хүүхдээр мөнгө хийнэ” гэж  хөөрхийлэлтэй нэг бизнес байна. Хэл ам дагуулахгүй хамгийн хялбар бизнес ч гэх. Хийхэд хамгийн хялбар авилга ч гэх. Хүүхэд одоохондоо тэмцэж үл чадах учраас  тэр гэнэ. Ийм л учраас ноёд томчууд тэднээр мөнгө хийж их тохуурхах. Бас их золиослох. Харамсалтайяа.  

Үдийн цайны бизнес аймаар бизнес дээ.  Эхлээд хогон хоол шахаж, шар түгээж тоглоно. Эцэстээ шарын вакцин шахаж, амь нас, амьдралаар нь тохуурхаж тоглоно. Энэ бизнес ийм л аймаар бизнес, аймаар золиос, аймаар тохуурхал.  

Сурах бичгийн бизнес  бурангуй бизнес болж. Эхлээд, юуг сурах бичиг гэдгээ ч үл мэдэх нэгнээр түүнийг бичүүлж,  сургах бичгийг мурих бичиг, бурангуй бичиг болгон тохуурхана. Авилгалын гай, шуналын гай л юм.  Монгол хэлний хичээлээр энгийн өгүүлбэр ч үзэж амжаагүй нялхасын математикийн сурах бичгийг хавсарсан нийлмэл өгүүлбэрээр, мэдэх мэдэхгүй шинэ үг, хэллэгээр бичиж, муриж бурангуйлна, бурангуйлна мурина.  Өөрөө  зүгээр л сурахчих сурах бичиг ингэж л энэ улсад өрөөлтэй нийлээд ч сурч үл болох муруй бичиг, бурангуй бичиг болох.  Ийм бичгийг судалсан нялхас бүр  буруу, муруй, бурангуйн дор гуниж суух, бүлтгэж суух. Гэмгүй мөртлөө гэмтэй юм шиг л тэд “би л муу, би л  сурч чадахгүй юм байна” гэж нялхаараа гуниж өтөлнө, өтөлж гунина. Сурах бичгийн бизнес ийм л  бурангуй бизнес, бурангуй тохуурхал, бурангуй золиос.  

Нэгдсэн шалгалтын бизнес үнэнхүү улайрсан бизнес дээ. Их дээд сургуулийн хийх ёстой ажлыг төрийн том ноёд нь булаан авч хүүхдийн сурах хүсэл тэмүүлэл бүрийг мөнгө болгож авилгажина. Шалгалт бүрийг мөнгө болгоно. Мөнгөжихийг тулд шалгана. Шалгахдаа нэгдсэн шалгана. Зөвхөн нэг долоо хоногт гэхэд хэдэн арван тэрбум төгрөг улсын ч юм шиг, хувийн ч юм шиг  (Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны дэргэдэх Боловсролын үнэлгээний төв)  байгууллагын дансанд цугларах. Энэ мөнгө хайчдаг бол оо.  Мөнгөнд улайрсан энэ бизнесийн улайрсан шуналд гэмгүй хүүхэд эцэстээ хүслээрээ, тэмүүллээрээ, мөнгөөрөө, хөлсөөрөө их хохирч золиослогдон тохуурхагдах нь, тохуурхагдаж золиослогдох нь мөн ч олон доо. 11 жил хөлсөө урсгаж сурсан хүүхэд нэгдсэн шалгалтын тэр нэгэн гайтай мөчид очиж амжиж чадаагүй л бол насаараа хохирч үлддэг. Хүүхдийн 11 жилийн нөр их хөдөлмөр, зүтгэлийн дүн авилгажсан нэгдсэн шалгалтын нэг цагийн ч цэнэгүй болж буй нэгэн бодит жишээ энэ. Нэгдсэн шалгалт ийм улайрсан бизнес, улайрсан тохуурхал, улайрсан золиос.

Сурагчийн дүрэмт хувцасны бизнес ардчилсан коммунист, коммунист ардчилсан бизнес дээ.  Коммунизмийн сургуульд сурагч гэдэг хүүхэд гэхээсээ илүү цэрэг. Тэдний үзэл нэг, үйл нэг, хувцас нэг, үг нэг. Ийм учраас  сурагч бүр ижил хувцастай, дүрэмт хувцастай байх нь тэнд жам. Харин “хүүхдийн эрх, эрх чөлөөг адил тэгш хүндэтгэх, хангана”  гэх ардчилсан сургуульд хүүхэд цэрэг гэхээсээ илүү хүн, хүмүн юм. Тийм учраас тэд идэх хоолоо төдийгүй өмсөх хувцсаа том ноёдоор бус харин өөрийн бүлээрээ шийдэж байх нь ардчилал, үнэт соёл, чин зам. Гэвч авилгалжсан ардчилалын үеийн сургуульд сурагчийн дүрэмт хувьцас гэдэг сайхан ашиг, амархаан авилга аж. Авилгажсан ардчилалын үед сурагчийн дүрэмт хувцсыг коммунд нийлүүлэх бизнес нь ингэж ардчилсан коммунист, коммунист ардчилсан бизнес болж хувирна. Дүнд нь гэмгүй хүүхэд дэмгүй хувцас нөмрөн тохуурхагдан золиослогдоно, золиослогдож тохуурхагдана.  

Вакцинжуулалтын бизнес үнэхээр балайр бизнес дээ.  Баталгаатай вакцин гэж үнэндээ байхгүй. “Яахав, 1000 хүнд туршихад 10 үхэж магадгүй” гэх итгэл, зүйрлэл байх. Туршаад үзэхэд иймэрхүү байсан л гэх.  Гэвч хорвоогийн аль нэг газрын ямар нэгэн хүнд туршсан тэр бодис монгол хүүхэд яг таарна гэдэг нь даанч баталгаагүй. Харин түүнийг хэдэн зуун мянган ширхэгээр нь бөөнөөр нийлүүлэх бизнес  ашигтай  болох  нь даанч баталгаатай. Хүүхдийн ванцинжуулалт энд ингэж л баталгаатай ашигтай балайр бизнес болдог. Дүнд нь гэмгүй хүүхэд амиараа, эрүүл мэндээрээ дэнчин тавьж золиослогдоно тохуурхагдана.

Паркийг нь нурааж газрыг зарж тохуурхана, тэд. Тоглоомыг нь эвдэж талбайг авч золиослоно, тэд. Дүнд нь цэнгэлдэх паркгүй, тоглох талбайгүй хүүхэд эх нутагтаа уйдаж торнино, элгэн түмнээсээ холдож томорно. Хүүхдээрээ тохуурхан тэднээр ингэж мөнгө хийж буй ноёд томчуудын энэ булайг цаашлуулан бичвэл цаг ч хүрэхгүй, бас цаас ч хайран. Хөөрхийлэлтэйеэ.

Хүүхдээрээ тохуурхдаг, тэднийг золиослодог нийгэм хүмүүнлэг нийгэм биш. Хүүхдээ гэсэн нийгэм бүр ч биш. Хүүхдээ гэдэггүй нийгэм хүний нийгэм огт биш. Хүүхдээ гэдэггүй нийгэм ер нь нийгэм биш, харин чонон сүрэг шиг хүн сүрэг, дарвинжсан  сүрэг.

Ц.Лувсандорж

2013 оны 2 дугаар сарын 19-ны өдөр

СҮҮН САР

СҮҮН САР

Учир мэдэх ахыг  цагаан сараар заавал нэг зорих. Учирлан золгох бүрт  тэр “хүү, цагаан”-д нь эхлээд хүр гэх. Их л ухааруулж  мэдэх энэ эгэл эрхэм “цагаан”-ыг яагаад ингэж эрхэмлэв ээ.  

http://undesniibolovsrol.blogspot.com/2013/02/blog-post.html

Сар гэдэг он тооллолын хэмжүүр багц өдөр тул түүнд өнгө үгүй. Харин тухайн сарыг тухайн мөчид болдог байгаль, нийгмийн онцгой үзэгдлээр нэрлэж ирсэн уламжлал түүхэнд их байх. Ийм л жаягаар олон соёлд ногоон өнгөөр илэрхийлдэг хаврыг нүүдэлчид л харин цагаан өнгөөр билэгшээв үү дээ.

Хавар. Хахир өвлийг өлсөж, зутарч давдаг нүүдэлчдийн хувьд бол сүүн сар. Энэ сар цагаан идээтэй эргэн золгох баярт мөч. Хаврын эхний өдөр ирнэ ээ гэдэг тэдний хувьд сүү, цагаан идээтэй удахгүй золгоно оо гэсэн үг.  Ийм ч учраас тэд энэ өдөр сүүг хүсэн, энэ хүслээ түүний өнгөөр илэрхийлж баярлаж, сүүн өнгө-цагаан өнгийг өөрийн үйл, үг бүхэнд шингээж баясана.Ахуйгаа ч, үгээ ч, сэтгэлээ ч цагаан байлгахыг энэ өдөр ихэд хичээнэ ээ, тэд.

Идээ, зоог нь эгэл, жирийн, цагаан, сүүн. Үг нь сүүн өнгийг билэгдсэн ерөөл, магтаал. Үйл нь цайлган цагааныг дээдэлсэн хайрлал, хүндэтгэл, уучлал.

Энэ өдөр нүүдэлчид өтгөс, хөгшдөдөө хайр, халамжийг хүргэж, хүндэтгэлийг үзүүлж золгоно. Хүүхэд нялхасдаа хайр, энхрийллийг мэдрүүлж баярлуулна. Анд нөхдөө хайрлаж, уучилж, ухаарлуулж баясгана. Үнэнч туслагч мал сүргээ хайрлаж, гамнана. Энэ өдөр тэд эх болсон байгаль дэлхийдээ хүндэтгэлийг үзүүлж, залбирч баясана.

Цагаан сарын баяр эрт цагт ийм л сүүн. Сүүн учраас тэр хайрын, хүндэтгэлийн, сэтгэлийн, эгэл, жирийн, цагаан. Эрт цагийн сүүн сарыг энэ цагийн өнгөөр хэлбэл их ногоон.

 Цагаан сарын баяраар учир мэдэх ахыг заавал нэг зорих. Учирлаж очих бүрт тэр  “цагаан”-д нь эхлээд хүр гэх.  Ихээ учирлаж мэдэх эрхэм эгэлийн энэ үгэнд энгүй ухаан их шингээстэй.  

Ц.Лувсандорж



2013 оны 2 дугаар сарын 8-ны өдөр