Төвөө алдсан нийгэм

Төвөө алдсан нийгэм

Саяхан нэг ший дэлхийг шуугиулж гол дүр нь Оскар авсан юм. Тэр шийг "Наргиач (Joker-Жокер)" гэж нэрлэсэн байдаг. Энэ ший юугаараа алдартай байв?

Орчин цагийн мөнгөний нийгэмд орхигдсон бүлийн нэгэн төлөөлөл нялхаасаа эцэг эх, эргэн тойрондоо дорд үзэгдсээр явсны дүнд нэгэн санамсаргүй шахуу үйлдлээрээ өөрийгөө анх удаа "..хүрээ талж" илэрхийлсэн нь нийгэмд хүрч тэр нь "Жокер" шиг хувцасласан үймсэн олны хөдөлгөөн болон өрнөж байгаа тухай юм. Энэ ший "Дуугүйн дуу"-г дэлхийд хүргэснээрээ дэлхийн шилдэг ший болсон байх.

Жокериуд мэтийг хэт зүүнийхэн гэх бол түүний эсрэгийг хэт барууныхан гэх юм. Нийгэмд хэт баруун, хэт зүүний үзэлтэн бүлгүүд бодит болоход тэр нийгэм өөрөө өөрөөрөө төвөө алдаж, төвөөсөө холдон яг л эвдэрхий элсэн цаг шиг дундуураа тасрах шахсан элсэн цаган бүтэцтэй болдог.

Элсэн цагийн бүтцээр үлгэрлэгдэх нийгэм дор дурдсан дөрвөн үндсэн чанартай. Үүнд:

Нэг. Өмч, баялагийн 99-ээс илүү хувийг хүн амынх нь 1 -ээс багагүй хувь нь эзэмшинэ. Өмч, баялагийн үлдсэн 1 хүрэхгүй хувь дээр хүн амынх 99-ээс илүү хувь нь аж төрөх гэж үздэг. Ийм нийгэм баян, ядуугийн хоёр туйлтай. Тэр нь өмчтэй, өмчгүй гэсэн үг хоёр бүлэг байна аа гэсэн үг. Өмчгүй үлдсэн нь амь зуух гэж хөдөлмөрөө бүх л насаараа, бүхэл үеэрээ баянд зориулдаг, мөлжүүлдэг. Ядуугийн амьдралын утга нь ингэсээр баяныг улам баяжуулахад чиглэнэ. Ихэнхи ядуучууд үүнийгээ хувь тавилан гэж үзэн улам л зүтгэнэ. Улам зүдэрнэ. Эд яг л 300 жилийн өмнөх боолчууд шиг болдог. Боолоос нь чөлөөлчихөөд байхад боол л баймаар байна гээд гуйгаад байдагтай утга нэг болж ирдэг. Аяараа уяатай халтар шиг болдог.

Хоёр.Эрх мэдэл, бодлого, шийдэл, соёлыг зөвхөн баячууд эзэмшинэ. Энэ нь хүн амын нөгөө 1 хүрэхгүй баян хэсэг төрийн эрх мэдлийг ардчилсан гэх зарчмаар олж авсан байдаг. Нөгөө олонхи болдог ядуучууд л тэднийг өөрсдийнх төлөө шийдвэр гарган гэж их итгэн сонгодог, ингэж сонгох нь тэдний хувь тавилан гэж тэд итгэдэг. Ийм нийгэмд эрх мэдэлжсэн мөнгө, мөнгөжсөн эрх мэдэлд утга нь орших засаглал (плутократик-plutocratic)-ын нэгэн хэлбэр бий болсон байдаг.

Гурав. Бодлогыг баячууд эзэмших тул бодлого лобби болсон байдаг. Лобби гэдэг яг эцэстээ хүрч очвол авилга тул энэ нийгэмд авилга дийлдэхгүй болдог. Бодлогоор баяныг баяжуулна, ядууг улам ядууруулна. Гэхдээ тэгш байдал, ялгаатай бус байдлыг дэмжинэ гэж ардчиллыг ярьж үйлээрээ гадна баячуудын гар хөл болох замаар үүнийгээ хийдэг.

Дөрөв. Ардчилал оролцоо, оролцоо ардчилал гэсэн тунхаглалын хүрээнд бий болдог нам, нам бус нэгдэл, холбоо, үйлдвэрчний эвлэл эцэстээ бүгд л мөнгөнд хүлэгддэг тул явсаар явцаараа тэдний удирдагчид нь баячууд, эрх мэдэлтний мэдэлд орж, том язгуур эрх ашгаасааа урван түүнийгээ зарж наанаа удирдагч, цаанаа баячуудын гар хөл төдийхэн зарц болдог. Нам, эвсэл, эвлэл, холбооны удирдагчид нь нийт олны язгуур эрх ашиг, тэдний төлөө гэсэн үзлээ, үйлсээ зарсны дүнд жаахан хувь олж хүртэж өөрсдөө жаахан хөлждөг. Жаахан хөлжсөн энэ удирдагч эцэстээ ядуусын хамгийн аюултай дайсан болдог.

Төвөө алдсан ийм нийгмүүд дэлхийд олон байна. 200 гаруй улсын бүүр 200 гаруйд бий.
АНУ өнөөдөр "баячуудыг иднэ (eat the riches)" гэсэн хэт зүүний нэг хэсэг, "ядуучуудыг балбана" гэсэн хэт барууны гэх нөгөө хэсэг бүхий төвөө алдсан нийгмийн нэгэн тод гэрч болж байна. Үүнийг эцэстээ баруун, зүүн гэх үзэлтэй хоёр нам нь аажимдаа сонгуулийн утгаа алдсан амлалтаар төрүүлж байдаг. Дэмжиж байдаг.

Хятад одоо "коммунизмыг нураана" гэсэн хэт барууны нэг хэсэг, "бүгдийг баяжуулна" гэсэн хэт зүүний нөгөө хэсэг бүхий төвөө алдсан нийгмийн бас нэг гэрч болж байна.

Бусад үлдсэн нь энэ хоёрын үлгэрийг даган үлгэр үйлсийг уралдан өрнүүлж төвөө алдсаар байх.

Төвөө алдсан нийгэмд төвөргөөн үүсэх шалтаг түм буман.

Төвөө алдсан өнөөгийн АНУ-д одоо өрнөж байгаа энэ удаагийн төвөргөөний шалтаг нь "цагаан цагдаа хүзүүн дээр нь өвдөглөн удаан сууснаас болж амиа алдсан нэгэн өнгөт арьстан эрийн үхэл" байж мэднэ.

Төвөө алдсан одоогийн Хятадад одоо үргэлжилж буй Конконгийн урт жагсаалттай, хар масктай жагсаал, тэмцлийн шалтаг нь "Өөрөө өөрөөр бүү бод, зүгээр л миний хэлснийг л хий, миний хэлснээр л амьдар, за" гэсэн үзэл хандлагын урт үргэлжлэлийнх үр  байж мэднэ.

Төвөө алдсан нийгэмд төвөргөөний шалтаг ерөөсөө л мондохгүй. Түүний язгуур учир нь төвөө алдсан нийгэм жамаа алдаж замаасаа гарсанд нь байдаг юм.

Нийгэм,иймд, төв дээр төвлөрч байх хөгжих ёстой. Төв дээрээ төлөвлөрсөн нийгэм лонхон хэлбэртэй алтан харьцаатай байдаг. Алтан харьцаатай нийгмийн төвд хүн, хүүхэд, боловсрол, эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, хамгаалал, хөдөлмөрийн бодит үнэлэмж байна. Эдгээр асуудлын харьцаа мэдээж зөв байна, төв байна,алтан байна.

Нийгмийн бүлгүүдийн харьцааг алтан харьцаанд нь барьсан төвдөө төвлөрсөн лонх шиг бүтэцтэй нийгэм, иймд, алтан болдог.

Төв дээрээ төвлөрсөн алтан нийгэм өөрөө аяараа дэвждэг. Хөгждөг. Алтардаг.

Ц.Лувсандорж

2020 оны 5 дугаар сарын 31-ний өдөр

Багш аа, эмч ээ гээч!

Багш аа, эмч ээ гээч!

 

 

Ардчиллыг зөвхөн ард хоцорсон олон ардаас санал авах гэж буруугаар ашигласан МАН-АН-ын гунигт 30 жилд төрийн бодлогоор хамгийн их орхигдож, бодлогоор хамгийн ихээр хөдөлмөрийн мөлжлөгт өртсөн нийгмийн хоёр бүлэг манайд байна. Нэг нь эмч, нөгөө нь багш.

 

Нэг. Эмч ядуурахад улсаараа их зовно

 

Эмч ядуурахад эмчийн ажил чанаргүйжиж эмнэлгийн үйлчилгээ муудна. Эрүүл мэндийн салбар мэдээж салбайна. Эрүүл мэндийн бодлого эрүүл бус харин эргүү болно. Үүнийг нотлох баримтыг хуудас хуудсаар жагсааж бол манай улсын хэн ч чадна.

Эмчийн цалин өнөөх 30 жилд энэ улсад 1990 оны өмнөхтэй харьцуулахад тоогоор бус чанараар лав л 10 дахин буурсан. Хавар оройн хурга болох намрын хэнз 65 төлөг сүргээр цалинждаг байсан эмч одоо 6 төлөгний цэнээр хөдөлмөрөө сард цэнүүлж байна. Эмч ядуурчээ. Эмч ингэж ядуурахад энэ нийгэм эцэстээ их эвгүйрнэ. Их өвдөнө. Их зовно.

Эрүүл мэнд салбар дурын дундажаар дүүрэхэд эрүүл мэндийн бодлого эрүүл бус болох. Дүнд нь тал нутагт тэмбүү тэнэж явах. Тэр нутагт архины тэнэглэл аялаж явах. Энэ нутаг таргалалт, сэтгэлгээний гажиг нийтийн соёл болсон байх.

Эрүүл мэндийн салбарын үйлчилгээ муруйхад энэ улс хавдраараа дэлхийд гайхуулж, улирлын ханиадаар гэхэд л хагас саяар нь одуулдаг нь зүгээр л хэлдэг тоо болсон байх.

Эрүүл мэндийн салбар ингэж салбайхад эрүүл мэндийн сайд МАНАН л бол шар халзан хонь ч болж болохоор болтлоо доройтсон байх.

Эмч ядуурахад нийтээрээ эцэстээ л их өвдөнө. Тун дордоно. Иймд эмчийн хөдөлмөрийг бодитой цэнэл, үнэл. Тэдний цалинг хавар оройн хурга болох намрын хэнз 65 төлөгний цэнэтэй болго. Яг одоогийн бодит цэнээр тэдний цалинг 5,2-6 сая төгрөг болго.

Эмч ядуурч эмнэлэгийн үйлчилгээ ихэд доройтсон улсад нийтээрээ эцэстээ их өвдөнө.Их зовно. Эмчээ өнгөлж, эмнэлгийн үйлчилгээ сайжруулсан улсад нийтээрээ их жаргана, бас баясана.

Эмчийн хөдөлмөрийг ингэж бодитой цэнэлэхийн учир иймд чухам ийм л чухал юм.

 

Хоёр. Багш ядуурахад нийгмээрээ их баларна

 

Сургууль нийгмийн тархи, боловсрол, харин, түүний оюун нь юм. Сургууль, боловсролоор дамжуулан нийгмийн тархи, оюуны бүтээгч нь гагцхүү багш . Ийм ч учраас дайн дажины хөлд нэрвэгдсэн улс орон ч хүртэл эхлээд багшийг ядууруулахгүй байх, харин ч бүр өнгөлөх бодлого баримталж байсан түүх олон. Түүхэн ийм сургамжийг таньж мэдснээр бүтэлгүйдсэн социализмийн үед багшийг өнгөлөх бодлогыг хэрэгжүүлж, үр дүнд нь нийгэм ихээхэн сэхээрч соёлжив. Эл сургамжийг, харин, үл тоож, шинэ либерализм хөтлөгдөн даяаршилд далбагнасан ардчилал гэгчийн өнгөрсөн 30 жилд багш ядуурч, үр дүнд нь нийгэм ихэд балрав.

Ардын саналыг ахиухан авна гэж ардчиллыг өрнүүлсэн өнгөрсөн 30 жилд сэхээтний төлөөлөл болдог багш ч их ядуурч, үр дүнд нь нийгэм ч их ядарч.

2011 оны байдлаар шинэ багш сард 190 мянгаас хэтрэхгүй төгрөгний цалин авч, багшийн сарын дундаж цалин 320 мянга орчим төгрөг байв. Тэр цагт зах зээл дээр хонины “цаасан” ханш 150-200 мянган төгрөг байгааг санаад, хялбархаан тооцоо хийвэл, ардчиллын үеийн багш сард сүрэг хониор бус харин зөвхөн нэг хониор л цалинжиж байгаа нь, мөн багш дундажаар сард 1 эр хонины үнэ хүрэхгүй цалинтай байна (2019 оны байдлаар багшийн цалин тооны хувьд өссөн ч чанар, чансааны хувьд өсөөгүй, харин буурсан).

“Хонь хониороо үлддэг” гэсэн малчны ухаанаар харвал ардчилал өрнөсөн 30 жилд багшийн цалин 10 дахин буурчээ. Нийгмийн тархи, оюун, ухамсарыг бүтээх их үйлсэд зүтгэгч багш ийнхүү ядуусын давхаргад аажмаар шилжиж.

Ядуу багш, ядуу дундажаар дүүрсэн боловсролын бодлоготон энэ нийгэмд иймд ядууг л их бүтээж байх. Доройг их төрүүлж байх.

Хүүхдийнхээ сурах хүслээр гадаад, дотоодын мөнгөхүүлэгчидтэй нийлж мөнгөхүүлэх нь энд хээв хэвийн бодлого байх.

Хүүхдээрээ 22 хичээлийг үзүүлсэн болж хичээл бүрээр тэднийг улсаар нь муу сургадаг нь бүүр хэвийн болсон байх.

Залуусын амьдрах хүслээр бизнес хийж, хувийн хийгээд хувьсгалын олон их дээд сургуулиар онц дүнтэй олон дипломтой ажилгүйчүүд бэлддэг нь эндэхийн дээд боловсролын бодлого болсон байх.

Боловсролын салбар ингэж салбайхад боловсролын сайд МАНАН л бол бор халзан хонь ч болж болохоор болтлоо энэ салбар доройтсон байх.

Иймд нийгмийн тархи, оюуны бүтээгч багшийг ядуурлаас ангид байлга. Тэдний цалинг өнөөгийн 65 хонины ханшид ядаж дүйцүүлж, яг одоогийн цэнээр 5,2-6 сая төгрөгт болго.

Багш ядуурч, боловсролын үйлчилгээ дордоход нийгэм л эцэстээ их ядарна. Аажимдаа бараантана, бүүр харанхуй болно. Багшийг өнгөлөхөд харин улс нийгэм өдрөөс өдөрт дэвжиж, цагаас цагт гэрэлтэнэ. Гэгээн орно.

Багшийн хөдөлмөрийг бодитой цэнэлэхийн учир нь иймд тийм л чухал юм.

Тоогоор нь тооцож, сонгогчдын нэг хувьд хүрэхгүй, санал нь сонгуулийн ялалтад статистик ач холбогдол байхгүй гэж үзэн багш, эмч хоёрыг орхиж үл болно. Багш аа, эмчээ гэхгүй байж үл болно.

Чанараар, харин, харж багш, эмч хоёрыг өнгөл.Тэднийг хөдөлмөрийн мөлжлөгөөс салга.

Үүний тулд аль ч нийгмийн төв хэсэг нь болж, дундаж давхаргын шилдэг төлөөлөл нь байж, нийгмийг цоглогчийг бүтээхэд чухал үүрэг хариуцлагыг нийгэмд үүрч явдаг багш, эмчийг онцгойлсон төрийн онцгой бодлогыг бүтээ.

 

Багш аа, эмч ээ гэж бай.

 

Багш аа, эмч ээ гэснийг л иймд энэ ядсан нийгэм энэ удаа багшаа, эмчээ гээд шууд дэмж, зур, сонго.

 

Эсрэгийг нь харин шууд балла,баллуурд.

 

Ц.Лувсандорж

2020 оны 5 дугаар сарын 25-ны өдөр