АТГААЛЖИН ХАР МАНГАСЫГ  Л БҮҮ СОНГО

Атгаалжин хар мангас аа гэж.  Амин үзлийн уут, хулгай, худлын үүд, хүсэл шуналын үүр, харгис хэрцгийн уурхай, ер нь хүмүн заяаны бүх л мууг өөртөө шингээсэн  үлгэрийн баатар нь  энэ атгаалжин хар мангас.  Эрт цагт үлгэр байсан атгаалжин  хар мангас энэ цагт үнэн болж амилсаар л, бүр олширсоор л.   

Байгаль ертөнцийн хууль гэнэт өөрчлөгдөөд л гэгээн заяат, хүчит оюунт хүмүн  атгаалжин хар мангас болчихсонгүй ээ. Харин хүмүний зохиосон хууль, тэдний хийсэн сонголт л хүн заяаг мангасынх шиг болгочих юм даа. Үнэндээ, эрдэнэ хүмүн  мангас болох гэж, мангас шиг амьдрах гэж ирдэггүй.    Гэлээ ч “хуваах бус харин хураах” гэж мангас шиг сонголт хийсээр байгаад нэг мэдэх нээ эрдэнэ хүмүн  мангас болчихсон байх.  Иймд  сонголтоо л болгоомжтой хий, атгаалжин хар мангасыг бол бүр ч бүү сонго.

Амин хувиа хичээгчийг л бүү сонго. Амин хувиа хичээгч “би л болж байвал чи хамаагүй ээ”, “Чи үгүйгээр би оршиж чадна аа”, “Энэ дэлхий сөнөж байг, харин би л ...”  гэдэг хуурмаг санаа, бодлоор  амьдарч, энэ л үзлээр “өөрийгөө л” гэсэн  сонголт хийнэ, “өөрийгөө л” гэсэн шийдвэр гаргана. Аминч үзлийг амиллуулсны дүнд дэлхийн амын 1  хувь нийт өмчийн 99 хувийг эзэмшдэг болж. Дэлхий 200 гаруй улсын 20-иодхон л хөгжиж,  баян болж.Үлдсэн нь хөгжсөнгүй,баяжсангүй, харин доройтсоор л.  Ядуу ядуурсаар  л, баян баяжаар л.  Амин хувиа хичээгч  эхлээд ингэж өрөөлийг хохирооно, зовооно, эцэстээ атгаалжин хар мангас  болж өөрийгөө  бас зовооно.  Энэ бол амин хувиа хичээгчийн  хийх үйл, туулах  ёстой  тавилан нь аж. Иймд амин хувиа хичээгчийг  л бүү сонго. Мангас болчихно.

Шуналчийг бүү сонго.  Шуналын дон тусчихна. Хаусгүй байхдаа хаустай болох гэж тэмүүлнэ.  Нэг хаустай болчихсний дараа хоёр дахь хаустай болох гэж шунана. Нэг уурхайг эзэмшсний дараа бүгдийг нь эзэмдэх гэж саналгалзана.   Хаан болсныхоо дараа хаадын хаан болох гэж шунана.  Голыг ширгээж шунана, далайг буцалгаж шунана, дэлхийг түвээж шунана, алтыг овоолж шунана.  Бүхнийг хуваах гэж бус хураах гэж шунана. Шуналын донтон биш ч их эд хөрөнгө, их эрх мэдлийг эзэн явсан Их Александар хаан үхэхдээ бараа бологчдоосоо “Хоёр гарын алгыг минь дээш харуулаад оршуулаач” гэж их л хичээнгүйлэн захижээ. Үүгээрээ тэрээр “Нүцгэн ирээд нүцгэн л буцдаг”, “Хурааснаа үхэхдээ үүрээд буцаж болдоггүй”  хүмүн заяаны жам ёсыг дахин сануулжээ. Хуваахыг тас  мартаад зөвхөн хурааж явахдаа шуналтан эхлээд өрөөлийг хохирооно, эцэстээ  мангас болж өөрийгөө бас тарчлаана. Иймд  шуналчийг л бүү сонго. Мангас болчихно.

Хулгайчийг бүү сонго. Хулгайч болчихно.  Хөлс дулсуулахгүй амьдрах. Энэ бол хулгайчийн бодол ухаан, үзэл санаа, үндсэн номлол.  “Хулгайчийг бариараа” гэж хумсална. Хууль хийж  хулгайлна.  Хувьцааг гаргуулж хөрөнгөтэй болно. Лиценз зарж уурхайтай болно.  Газар олгож хаустай болно.  Тогтоол гаргуулж зээлээс чөлөөлөгдөнө.  Менежментийн хувьчлал нэрээр сургууль авна. Эх хэл, соёлоо харьчилж хөлжинө.  Хулгайч ингэж авлигаар ажиллаж амьдарна. Хөлс дуслаагүй хөрөнгөтэй болчих нь хөлс дуслуулж амьдарч яваадаа их хортой.  Хулгайч ингэж л өрөөлийг хорлоно, зовооно. Хөлс дуслуулж биш, харин авилга цэцэглүүлж явахдаа тэд эхлээд ингэж өрөөлийг хорлоно, тарчлаана, эцэстээ тэд мангас болж өөрийгөө бас зовооно. “Тариснаа л хураадаг” жамтай тул энэ насандаа хар гэрт оччих вий дээ гэж эмээж явна, тэд.  Бас ирэх насандаа там уначих вий дээ гэж айж амьдарна, тэд.   Хулгайчийн замнал ийм л тул  хулгайчийг  бүү сонго. Мангас болчихно.

Худалчийг л бүү сонго. Худал ч болчихно.  Худалч хашгирч нэг хуурна. Хошгоруулж нэг хуурна.  Уриалж нэг хуурна. Мунхаглаж нэг хуурна.  Хуурсаар хуурсаар л тэр мангас болчихно.  Энэ мангас юуг ч амална, юунд ч уриална.  Саяыг амална, цалин амална.  “Ядуусыг саятан болгоно” гэж амална. “Хүн биш оршихуйг хүртэл хүн болгож амьдруулна” гэж амална. “Ялгаатай бүхэнд тэгш боломжийг олгоно” гэж амална. “40 жилд үйлдвэржээгүй улсыг  4 жилд үйлдвэржүүлчихнэ” гэж амална. Гэвч түүний уриалсан, амалсан бүхэн амилдаггүй ээ, худалч хэлсэн болохоор тэр шүү дээ. Худалч ингэж хоосон, хөөсөн үг, хуурмаг утгатай уриагаар эхлээд өрөөлийг хуурч зовооно, эцэстээ тэд амаа асуулгаж, амлалт нэхүүлж өөрийгөө бас зовоодог. Ингэж зовох нь чухамдаа худалчийн замнал юм. Иймд худалчийг бүү сонго, Мангас болчихно.

Харгис хэрцгийг бүү сонго. Хайр, энэрэл үгүй болчихно. 20 жилд 2 сая хүүхдийг хоморголон абортлуулчихаад, хөгжил цэцэглэл ярьж хөөрнө. Малыг тал талаар өсгүүлж, жилд дундажаар 19 тонн махыг таваг тавагаар идүүлэх, эцэст нь эмнэлэг эмнэлэгээр өвдүүлэх харгислал, мунхаглалыг л дэвэргэсэн бодлого ярьж тоглоно. Тэсгэм өвлийн хүйтнээр морь уралдуулж, морийг ч, үрийг ч царцааж цэнгэнэ. Чоныг сүрэглэн хядаж түмэнд дэлгэн амьтны амиар тохуурхаж наадна. Энэрэл, хайрлалын сэтгэл үгүй болоход харгислал, хэрцгийлэл л ингэж дэвэрнэ. Харгис хэрцгий эхлээд өрөөлийг тарчлаана эцэстээ өгч авахын хуулиар өөрийгөө бас хэмлэнэ. Харгис, хэрцгийн замнал ийм л тул харгис хэрцгий л бүү сонго. Мангас болчихно.

Сонголтоо л болгоомжтой хий. Шуналыг сонговол шуналын дон туссан мангас болчихно. Хувиа хичээгчийг сонговол амин үзлийг амиллуулсан мангас болчихно. Хулгайчийг сонговол авлига цэцэглүүлсэн мангас болчихно. Худалчийг сонговол хууран мэхлэлтийг мандуулсан мангас болчихно.  Харгис хэрцгийг сонговол хайр, энэрлийг бус харин харгислал, хэрцгийллийг дэвэргэсэн мангас болчихно. Энэ бүгдийг хамт сонговол шуналын донтой, аминч үзэлтэй, хулгайч авиртай, худалч зантай харгис хэрцгий атгаалжин хар мангас болчихно.   Иймд сонголтоо онож хий. Атгаалжин хар мангасыг бол бүр ч бүү сонго.

Ц.Лувсандорж

2012 оны 6 дугаар сарын 20-ны өдөр

ГОЁ УРИАНЫ ХУУРМАГ УТГА

ГОЁ  УРИАНЫ  ХУУРМАГ УТГА

Сонгуулийн үед уриа л их олшрох юм. Хэлэхэд амархан уриа гэж байхад бас харахад гоё уриа гэж байна. Гэвч ингэж бүтээгдсэн  уриа ихэнхдээ бодит бус харин хуурмаг утгатай байх. Энэ нь ч жам ч байж мэдэх.  Гоё уриа хуурмаг утга тээсэн эсэхийг таньж мэдэхэд үнэндээ тийм хэцүү биш л дээ. Олон арга бий.Түгээмэл нэг нь үл хууртах ухаан буюу диконструктив сэтгэлгээ юм.

 Аливаа бичвэр (текст)-ийг цор ганц утгатайгаар бүтээж үл чадна. Энэ бол диконструктив ухааны суурь зарчим, тулгын чулуу нь юм. Энэ л ухаанаар  “том” гэгдэх улс төрийн хүчний сонгуулийн уриа (мотто)- г  нэг харья, шинжье.

Иргэнд тэгш боломж, Нийгэмд шударга ёс. Энэ бол МАН-ын энэ сонгуулийн  уриа, мотто  юм.  Хэлэхэд амар, сонсоход аятай, харахад гоё. Гэвч утга нь харин  төгс үү, аль эсвэл хуурмаг уу?  Энэ хэллэг дэх  “тэгш боломж (equal opportunity)” гэсэн холбоос үгэнд эхлээд анхаарлаа хандуулья.  Хүмүүс хоорондоо адил ч биш, ижил ч биш, тэгш ч  биш, харин эрс ялгаатай юм шүү дээ.  Тэд бие, хэл, тархи, сэтгэлгээ, зүрх, сэтгэлээрээ ялгаатай. Бас орчин нөхцөл, ахуй байдал, нийгэмд эзэлж буй байр суурь, боломж, бололцоогоороо хүртэл ялгаатай. Ийм их ялгаатай хоёр хүнд,бүр цаашилбал, 2,7 сая хүнд  тэгш боломжийг олгоно гэвэл  их хэцүү,  ер нь  боломжгүй зүйл юм л даа. Тэгэхээр “амьдралд биежсэн байх” гэсэн утгаас харвал ийм боломж бодиттой бус, хуурмаг юм. Үүнийг жаахан тодруулья.

Ялгаатай байсаар байтал  адил, тэгш боломжийг бодлогоор хүчлэн олговол энэ нь эргээд иргэдэд тэгш биш боломжийг зохиомлоор бий болгодог. Үүнийг энгийнчлэн хэлбэл, 2 өөр өвчтөнд яг адил эмчилгээ сувилгаа хийвэл дүн нь адил  бус,  харин  ялгаатай гарна гэдэгтэй л утга нэг аж.  Ийм тэгш бус боломжийг олгосон  үйлдэл-бодлогын дүнд  иргэдийн дунд ялгарал явагдана. Нэг хэсэг нь энэ боломжийг хүртэж ялгарна. Нөгөө хэсэгт энэ боломжийг алдаж ялгарна.  Ялгаварлыг ингэж гаргадаг “тэгш” гэх тэгш бус боломжийн бодит жишээ бас цөөнгүй.   

 “Төрөөс тараасан хувьцааг цуглуулж түүгээрээ улсын буюу өрөөлийн гэгдэх үйлдвэр, аж ахуйн газрыг өөрийн болгох”  адил тэгш боломжийг иргэдэд олговол хувьцаагаар мэргэшсэн, энэ талаар мэдээллийг эртнээс авсан хэсэг нь энэ боломжийг хүртэнэ. Харин үлдсэн нь энэ боломжийг алдана. Мөн “иргэн бүрт тодорхой хэмжээний газрыг үнэгүй өмчүүлэх” тэгш боломжийг олговол энэ нь эрх мэдэл, мэдээлэлтэй хэсэгт нь олз болж, харин үлдсэнд нь бас  гарз болно.  Мөн “алт, мөнгө, хүрэл зэс, нүүрс, уран, байгалийн ховор элемент бүхий газрыг эзэмших” боломжийг иргэдэд олговол  энэ нь  мөн л нэг хэсэгт нь бодит, нөгөө хэсэгт  хуурмаг байх.  Цаашилбал,  “дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын жишигт нийцүүлж чанарыг нь сайжруулсан цэцэрлэг, мөн  Кембрижийн стандартыг бүрэн нэвтрүүлсэн ерөнхий боловсролын сургуульд суралцах” тэгш боломжийг хүүхдүүд олговол хожим Кембрижид суралцах бололцоотой хүүхэд энэ нь олз, харин бололцоогүйд нь харин гарз болоод үлдэх нь бас жам аж.

Иймд ялгаатай иргэдэд тэгш боломж олгочихвол түүнийг хүртэх боломж тэгш биш байх нь илт болов. “Иргэдэд тэгш боломж олгоно” гэдгийг энэ утгаар хэрэглэвэл үнэндээ алагчлалд хөтлөх  аюултай аж. Тэгэхээр ялгаатай иргэдэд тэгш биш харин ялгаатай боломжийг олгож байж гэмээн боломжийг хүртэх боломж нь  адил тэгш болж мэдэх. Гэвч 2,7 сая хүний ялгаатай байдлыг харгалзан  ялгаатай боломжийг олгох замаар адил тэгш байдлыг хангана гэвэл энэ нь бас л бодит амьдрал дээр амаргүй, ер нь бодиттой бус, хуурмаг аж.  

Ингэхээр  “иргэдэд тэгш боломж...” гэдэг энэ  гоё уриа бодит амьдрал дээр бодиттой хэрэгжих бодит утгыг өөртөө тээгээгүй байж мэдэх нээ.

Хүн шиг амьдарья, улс шиг хөгжүүлье.  Энэ бол АН-ын энэ сонгуулийн уриа, мотто юм.   Энэ урианы “хүн шиг амьдарья” гэсэн холбоос үгэнд эхлээд анхаарлаа хандуулья.  Утга зүйн хувьд “хүн шиг амьдрах, бас хүн шиг биш амьдрах” гэсэн дор хаяж 2 боломж байна. 

Хүн шиг амьдарч ирсэн нэгэнд “хүн шиг амьдарья”  гэж уриалах нь ач холбогдол багатай, ер нь утгагүй.  Ийм хүмүүст ингэж хэлбэл тэднийг басамжласан, бас дорд үзсэн, ер нь тохуурхсан хэрэг болж мэдэх.  Бас хүний нэр төрд халдсан, за тэгээд хүний эрх, эрх чөлөө энэ тэр гээд яваад өгч болох. Хамгийн гол нь  ёс зүй, ёс суртахуунгүй хэрэг болох нь мэдээж.  Тэгэхээр ардчилалаар овоглосон нам  маань “хүн шиг амьдарья...” гэсэн уриагаа хүн шиг амьдарч яваа хүн л лав зориулж хийгээгүй мэдээж болох нь.

 Тэгэхээр энэ уриа хүн мөртлөө “хүн шиг биш”  амьдарч яваа нэгэнд л илүү ихээр зориулагджээ гэж ойлгогдохоор байна.  Сонгогчдын дүнд ийм хүн  хэр олон байдаг юм бол оо. Ажиглахад ихэнхи нь хүн  шиг амьдарч явах шиг. Яахав,  хиртэй хувцастай, халтар нүүртэй, ядмаг царайтай явж харагдах нэгэн байх. Ядмаг харагдавч  тэд хүн шиг зовж, хүн шиг өлсөж, хүн шиг амьдарч явах шиг.  Иймд хүн шиг биш амьдарч яваа хүн энэ улсад байхгүй бололтой. Тэгэхээр “хүн шиг амьдарья ... “ гэсэн энэ уриа хүнд хандаагүй харин хүн биш оршихгүйд хандаж байх шиг.  

Хүн биш оршихгүйд уриалж хандах  нь энэ сонгуульд нэг их хамаатай зүйл биш тул “хүн шиг амьдарья ... “  гэсэн эл гоё уриа өөртөө төгс, бодит утгыг бас л тээгүй  бололтой. Яахав, гоё сонсогдож, амар хэлэгдэх юм.

Энэ мэтчилэн “уриа төгс утга тээж байна уу” гэдгийг  үл хууртах ухаанаар шинжин утгыг нь хялбархан бариад байж болох нээ. Хуурмаг утгатай  бол хэрэгжилт үгүй, худлаа гэсэн үг шүү дээ. Бас уриаг  бүтээж байхдаа энэ  ухааныг  хэрэглэвэл бүр сайн. Бүтээсэн уриагаа энэ ухаанаар дахин дахин шинжин шинжсээр гоё ч, бас хамгийн гол нь утгатай уриаг бүтээчихнэ.  Дан ганц гоё биш, харин гоё ч, бас утгатай уриа л угтаа их хүчтэй байдаг.   

Ц.Лувсандорж

2012 оны 6 дугаарын 12-ны өдөр

  

ҮНДЭСНИЙ БОЛОВСРОЛ-ТУСГААР ТОГТНОЛ: ЯЛАГДАХ, ЯЛЛАГДАХ ЭСЭХИЙГ Л ХАРАХ ҮЛДЭЖ ДЭЭ

ҮНДЭСНИЙ БОЛОВСРОЛ-ТУСГААР ТОГТНОЛ: ЯЛАГДАХ, ЯЛЛАГДАХ ЭСЭХИЙГ Л ХАРАХ ҮЛДЭЖ ДЭЭ: ЯЛАГДАХ, ЯЛЛАГДАХ ЭСЭХИЙГ Л ХАРАХ   ҮЛДЭЖ ДЭЭ Агуулга нь чухамдаа үндэсний соёл байдаг, зорилго нь чухамдаа нийгмийнхээ залгамж - монг...

ЯЛАГДАХ, ЯЛЛАГДАХ ЭСЭХИЙГ Л ХАРАХ ҮЛДЭЖ ДЭЭ

ЯЛАГДАХ, ЯЛЛАГДАХ ЭСЭХИЙГ Л ХАРАХ  ҮЛДЭЖ ДЭЭ

Агуулга нь чухамдаа үндэсний соёл байдаг, зорилго нь чухамдаа нийгмийнхээ залгамж- монгол хүнийг хийхэд чиглэдэг сургуулийн боловсролыг харьчилах хөтөлбөр дэвшүүлсэн МАН-ыг энэ сонгуульд ялагдах, яллагдах эсэхийг л харах үлдэв.

МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт "Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын жишигт нийцүүлэн сургуулийн өмнөх боловсролын чанарыг сайжруулж, ерөнхий боловсролын сургалтад Кембрижийн стандартыг бүрэн нэвтрүүлнэ" гэжээ.

"Дэлхийн түүхэнд өөр ямар улсын ямар нам өрөөлийн стандартыг өөрийнхөө улсад нэвтрүүлнэ" гэж сонгуульд оролцсон байдаг юм бол оо. Энэ их сонин, гаж үзэгдэл. Колончилолд байсан эсвэл хэл, соёл, бодлын колончлолд дагаар орсон улсад л ийм нам, төр засаг байв. Харин тусгаар улсад ийм хөтөлбөр дэвшүүлж сонгуульд оролцон, намаа ялуулна гэж яваа нь үнэхээрийн хэт давралт, мөн хэт тохуурхал аж.

“Англи улсын нэг нам өөрийн улсдаа Монголын боловсролын стандартыг бүрэн нэвтрүүлнэ” гээд сонгууль оролцвол тэр улс төрийн тавцангаас мөн амархан арчигдах байх даа. Арчигдаад дуусахгүй их буруудаж шийтгүүлэх нь гарцаагүй. Япон улсын нэг нам "өөрийн улсын ерөнхий боловсролдоо Кембрижийн стандартыг бүрэн нэвтрүүлнэ" гээд сонгуульд оролцвол үндэсний эрх ашгаас урвасан, бас эх орныхоо эсрэг ажилласан гээд л мөн ч амархан дуусах байх даа.

 Ийм хөтөлбөр дэвшүүлсэн МАН-ыг энэ сонгуульд  ялагдах, яллагдах эсэхийг л харах үлдэж дээ.

Үндэсний эрх ашгаар тохуурхавал ард түмэн нэгэн  цагт хатуурхадаг. Энэ бол тойрч гаршгүй жам.

Ц.Лувсандорж, боловсрол судлаач, доктор, дэд профессор