Үндсэн хуулийг хөгжлийн үндсэн хөтөч байлгах уу эсвэл хөгжлийн үндсэн чөдөр болгох уу?

Үндсэн хуулийг хөгжлийн үндсэн хөтөч байлгах уу эсвэл

хөгжлийн үндсэн чөдөр болгох уу?

Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлтийн анхны хэлэлцүүлгийн хэсгээс хэсэг харав. Хэрэггүй, бүр ганцаараа байгаа атлаа тэс хийтэл инээд алдахад хүргэсэн марзан, мангардуу зүйл олныг олж сонсов. Анхны хэлэлцүүлэгт нэг иймэрхүү юмыг та нар хээв сонссон байгаа даа:

“27 жил болсон учраас нэмэлт өөрчлөлт хийх шаардлага гарсан”. “Энэ хугацаанд нийгэм их өөрчлөгдсөн учраас нэмэлт өөрчлөлт хийж байгаа юм”...”Үндсэн хуулиар “малыг төр хамгаалахаар болсон нь малчинг хамгаалалтад хүргэсэн”. “ Үндсэн хуулинд ёс суртахууныг тусгаж оруулмаар байна”...”Хүн бүр тэнцүү биш, ялгаатай”.... “Норвеги ингэж заасан байна, Канад тэгсэн байна...”, “Орон нутгийн гүйцэтгэх удирдлага болох засаг даргыг нэгэн зэрэг сонгоно, бас томилно”...."Байгалийн баялаг төрийн өмч байна"....

Гэвч Үндсэн хуулийн анхны хэлэлцүүлэгт “нэмэлтээр оруулж байгаа ийм заалт нь одоо байгаа тийм заалттай зөрчилтэй байна, эсвэл утгын давхцалтай байна, эсвэл хамааралгүй байна, эсвэл шинээр оруулж байгаа заалтууд нэмэгдээд энэ хууль бүхэлдээ манай нийгэм улс оронд байж болох боломж бүх асуудлын шийдлийн хууль зүйн үндэс болж чадна гэх зэрэг утга агуулга бүхий санал харин даанч хомс сонсогдох юм. Хомс гэж дээ, ерөөсөө алга л байна. Яаж мангартаж байна аа, бид тань!

Математикаар л хар л даа!

Үндсэн хуулийг аксиоматик тогтолцооны болхидуу загвар, дүрслэл гэж бодоод, наадахаа, аксиоматик сэтгэлгээ, аксиоматик хандлагаар харж, шинжиж, гоёж Үндсэн хуулиа гангар хээнцэр, цэмцгэр, хүчирхэг болгон босго л доо.

Ингэхэд тань хэрэг болж мэдэх хэдэн зөвлөгөөг аргачлал болгон ажлын хэсгийн Та бүхэнд ч, ажиглаж суугаа ардуудад ч мунхаглан үүгээр ингэж хүргэж байна. Үүнд:

Үндсэн хуулийг хөгжлийн үндсэн чөдөр биш харин хөгжлийн үндсэн хөтөч болох үүргээр нь ухаарвал түүний агуулга нь үнэт зүйлийн суурь тогтолцоо болох тул түүнийг дараах дөрвөн бүрдлээр бүтэцлэвэл зохино.

1. Үндсэн ухагдахуун, ойлголтыг тодорхойлсон тодорхойлолт

2. Үндсэн харьцаа тодорхойлсон тодорхойлолт

3. Монгол түмэнд математикийн аксиом мэт үнэн, үнэт цэнэтэй байх атлаа хөгжлийн хөтөч болох чадалтай өгүүлбэр, заалт

4. Гаргалааны дүрэм лугаа хэрэглэгдэх зарчим

5. Үндсэн хуулийн заалтын гүйцэт болохын үндэслэл, тайлал, тайлбар

“Үндсэн ухагдахуун, ойлголт хэсэгт” энэ улсын түүх, соёлоор өнгөрсөнд бий болсон, одоод байгаа, ирээдүйд амьд болох ухагдахуун, ойлголтыг үндсэн, суурь гэдэг утгаар тодотгон ялгаж, агуулгыг нь нэг мөр болгон тодорхойлж өгнө. Жишээлбэл, хүн, амьтан, байгаль, дэлхий, ертөнц, үнэн, худал, сайн, муу, сайхан, муухай, орших, одох, үхэл, амьдрал, эрх чөлөөн тухай монголчуудыг нэгтгэсэн ойлголт, ухаарлыг нэгсэх бичих хэрэгтэй болно. Тухайлбал:

-Хүн бол бие, оюун, сэтгэл бүхий оршихуй юм. ...Амьтан бол хүн биш оршихуй....

-Хүний эрх гэдэг хүн хийхэд түүнийг нь монголчууд зөв, төв гэж үзэх үйлийн хэм хэмжээг хэлнэ...

-Амьтны эрх гэдэг ...

-Байгаль ...

-Дэлхий-

-Ертөнц...

-Төр..

-Засаг..

-Үнэн..

-Худал..

-Үхэл

-Амьдрал

-Эрх чөлөө...

-Шашин

-Энэрэнгүй...

-Ардчилсан ...

Энд үндсэн ухагдахуун, ойлголт гүйцэт, бүрэн байхаар ялгагдсан уу гэсэн асуулт гарч ирдэг. Үүний шийдэхэд ардаас сонгогдсон их хурлын гишүүдээс илүүтэйгээр үндэсний сэхээрэл, гэгээрлийн түвшин их хэрэгтэй байдаг.

“Үндсэн харьцаа” хэсэгт үндсэн ухагдахуун, ойлголтын хооронд байж болох харьцаанаас үндсэн, суурь болохыг нь ялгаж тодотгон бичсэн байна. Жишээлбэл, хүн хүнтэйгээ харьцах, хүн байгаль, ертөнц, дэлхийтэй харьцах харьцаанаас үндсэнг ялгаж гаргана. Тухайлбал.

-Хүн өөртэй харьцах үндсэн харьцаа. Эргэцүүлэх, бодох, өөртэйгээ ярих, харилцах

-Хүн өрөөлтэй харьцах. Хүн хүнтэйгээ харьцах үндсэн харьцаа юу вэ?

Ярилцах уу, харилцах уу, боолчлох уу, эзэнчлэх байх уу?

Хүн ялгаатай юу, тэнцүү юу, тэгш үү, адил уу? Тэмцэлдэх үү, тэрсэлдэх үү, эсвэл хүндэтгэх үү, хайрлах уу? Үржих үү, Гэрлэх үү?

-Хүн амьтантай харьцах үндсэн харьцаа юу вэ?

Идэх үү, эсвэл ашиглах уу, эсвэл , Хайрлах уу, Хамгаалах уу? Эсвэл аль нь ч биш үү?

-Хүн байгаль, дэлхий, ертөнцтэй харьцах үндсэн харьцаа вэ?

Ашиглах уу, хамгаалах уу? Сүйтгэх үү, хамтран орших уу? Эсвэл аль нь ч биш үү?

-Шашин, улс нийгэм, хүний хоорондын үндсэн харьцаа юу вэ?

Манай улс шашинт улс уу, шашингүй улс уу?

Энд бас үндсэн ухагдахуун, ойлголтын хооронд үүсэж болох боломжит бүх харьцаанаас үндсэн нь бүрэн гүйцэт байхаар ялгагдсан уу гэсэн асуулт зайлшгүй гардаг. Үүний шийдэхэд их хурлын гишүүдээс илүүтэйгээр үндэсний шинжээчийн чанар, чансаа хэрэгтэй. Бас танигддаг юм.

Гуравдугаар хэсэгт нь Монгол түмэнд “Хоёр цэгийг дайруулан цор ганц шулуун татаж болно” гэдэг шиг 27 жил бүү хэл 3000 жилд ч, ерөөсөө цаг хугацааны уртаас үл хамааралтайгаар үнэн байж орших, хүлээн зөвшөөрөхүйцээр орших хүч чадалтай аксиом мэт өгүүлбэрийг жагсаан бичнэ. Энэ нь үнэндээ эх хуулийн үндсэн заалт болох юм. Энэ утгаар нь ийм хуулийг үндсэн хууль гэж нэрлэдэг.

Үндсэн хуулийн заалт гэж нэрлэгдэх аксиом мэт орших тийм өгүүлбэрийг бичнэ гэдэг ажлын хэсэг төдийхний хийчих зүйл биш юм. Бас нэг хоёрхон хэлэлцэншүү болоод ард түмнээсээ асуусаншуу болоод баталчихдаг эд биш. Иймэрхүү марзан байдлаар өрнүүлбэл тэр нь үндсэн нэртэй хөгжлийн үндсэн чөдөр л болдог. Харин тэр нь Үндсэн хууль гэгдэх хөгжлийн үндсэн хөтөч болж хэзээч чаддаггүй. Үүнийг ганц өгүүлбэрээр энд жишээ болгон үзүүлье.

Бүх хүн тэнцүү бүтээгдсэн (All men are equally created). Энэ өгүүлбэрийг Томас Жефферсон Америкийн тусгаар тогтнолын тунхаглалдаа анх хэрэглэсэн юм. Энэ өгүүлбэрийн утга санаа эцэстээ хаангүй улс, Бүгд найрамдах улсын эх үндэс болсон байдаг. Гэтэл саяхны болсон Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах талаарх анхны хэлэлцүүлэгт “Хүн ялгаатай, тэнцүү биш” гэсэн санааг тод хэлсэн, тод гарсан. Хэрэв энэ санаа үндсэн хуулийн заалт болбол манай улсын хөгжил эцэстээ 1776 оноос өмнө үеийн хүн төрөлхтний түүх рүү эргэж очих юм. Хэн нь эзэн байхаар заяасан, хэн нь боол байхаар төрсөн гэдэг дээр зөрчилдөж тэмцэлдсээр, эцэст нь ялсан нь эзэн, ялагдсан нь боол болох замдаа орно л гэсэн үг юм. Эх хуулиндаа зөрчилдвөл эх адаггүй тэмцэлдэнэ гэдгийг утга санаа энэ.

Энэ мэтээр ямар өгүүлбэрийг яаж томьёолж Үндсэн хуулийн заалт болгох эсэх дээр их эргэцүүлэх хэрэгтэй. Ингэж эргэцүүлэхдээ энэ заалт хөгжлийн үндсэн чөдөр үү, эсвэл хөгжлийн үндсэн хөтөч үү гэдгийг онцгойлон эргэлдүүлбэл зохино.

“Гаргалгааны дүрэм” хэсэгт сэтгэлгээний ямар хэлбэрийг зөв, үнэн, эрүүл гэж үзэхийг ялгаж, тэр хэлбэрээр яаж бодох, сэтгэх, ярих, ойлгохыг тогтох ёстой юм. Энэ бол үндсэн хуулийн бусад хэсгээсээ дутахааргүй хэцүү бас чухал хэсэг нь байдаг. Учир нь, энэ нь эцэстээ манай нийгмийн сэтгэлгээний хэв маяг, бүлүүдийн ойлголцлын дүрэм, хэл болох юм. Хуулиар хөтлөх, засаглах (Rule of Law) гэдгийн утга учир энд бас оршино.

Жишээ болгон “Хүн гэрлэж болно” гэсэн өгүүлбэрийг авч үзье. Хүн зөвхөн эр, эм хүйстэй байна гэж үзэх нь уламжлалт хандлага сэтгэлгээ байж мэднэ. Эндээс уламжлалт сэтгэлгээгээр эр эм хүйстэн л гэр бүл болно гэсэн утга гарч мэднэ. Энэ нь формаль логикийн гуравдахийг үгүйсгэх хуулийг гаргалгааны дүрэм болгон мөрдөж байна аа гэсэн үг. Олон утгат логикоор харвал хүн хүйсийн хувьд эр, эм, эр ч биш, эм ч биш гэсэн дор хаяж гурван уггатай байж болно. Олон утгатай гаргалгааны дүрмийг баримталбал энэ өгүүлбэрээс янз бүрийн гэр бүл байж болохоор л болж байна даа.

Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийн “...Орон нутгийн гүйцэтгэх удирдлагыг сонгоно, бас томилно” гэсэн утгад хүргэдэг заалтууд ч бас гаргалгааны л дүрэмтэй холбоотой юм.

Энэ мэтээр харвал гаргалгааны ямар хэлбэр, дүрмийг баримталж үндсэн хуулиа мөрдөх нь бидний онцгой анхаарвал зохих нэгэн зүйл бас мөн.

“Үндсэн хуулийн заалтын гүйцэт болохын үндэслэл, тайлал, тайлбар” хэсэгт бид үндсэн хуулийн үг, үсэг, цэг, таслалыг хэрхэн ойлгох тухай тайлбарласан байна. Энэ хэсгийг унших нь эцэстээ Монголын түүх соёл, ухаарлын өнгөрсөн, одоо, ирээдүйг уншихтай дүйцнэ. Энэ нь иймд ийм л чухал үндсэн хуулийн ухаарлын хэсэг болдог юм.

Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах гэдэг математик утгаараа, үндсэн ухагдахуун, үндсэн ойлголтод ч, үндсэн харьцаанд ч, бас үндсэн заалтуудад ч, эцэстээ гаргалгааны дүрэм ч өөрчлөлт орж байна гэсэн үг. Яагаад гэвэл, нэг заалт өөрчлөгдөхөд аксиоматик тогтолцооны зөрчилгүй, хамааралгүй, гүйцэт байхтай холбоотой дараах үндсэн асуулт шинээр дэвшигддэг юм.

Зөрчилгүй байх. Энэ нь шинээр нэмсэн, эсвэл өөрчилсөн заалт бусадтайгаа зөрчилтэй юу?

-Хамааралгүй байх. Энэ нь шинээр нэмсэн, эсвэл өөрчилсөн заалт бусдаасаа хамааралгүй юу?

-Гүйцэт байх. Энэ нь шинээр нэмсэн, эсвэл өөрчилсөн заалт бүхий үндсэн хууль нь цаашид байж болох аливаа асуудлыг шийдвэрлэж байх, хөгжлийн хөтөлж байх утгаар гүйцэт үү?

Үндсэн хуульд ганц ч болов заалт өөрчлөх нь иймд үндсэн хуулийг шинээр босгохтой математик утгаараа ч, ажлын утгаараа ч адил тэнцүү утга учиртай байдаг. Иймд үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулна гэдэг тийм ч оносон хэллэг биш. Бас хөөрхөн хуурмаг, муухай заль мэх ч түүнд нуугдаж байж мэднэ. Харин үндсэн хууль бүтээнэ гэвэл ононо оо.

Бүх зүйл математик. Математик бүх зүйл. Ийм учраас үндсэн хууль ч математик. Математик ч үндсэн хууль. Бас Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах ч математик л юм. Ийм учраас үндсэн хуулийг математикаар харж, аксиоматикаар хандаж босгож чадвал тэр зөрчилгүй, хамааралгүй, гүйцэт, ганган, хээнцэр, хүчирхэг, чадварлаг болдог. Ингэж бүтээгдсэн Үндсэн хууль хөгжлийн үндсэн хөтөч болдог юм. Эсрэг нь буюу математикгүй нь харин хөгжлийн үндсэн чөдөр л байдаг юм.

Үндсэн хуулийг хөгжлийн үндсэн хөтөч байлгах уу эсвэл хөгжлийн үндсэн чөдөр болгох уу?

Ц.Лувсандорж

2019 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдөр

Сайхан хүмүүнийг дурсах сайхан

Амьдралын "том ах"


Намсрай багш минь сайн хүн байлаа. Дэгжин, хөгжилтэй өнгөөр юмны мөн чанарыг айхтар гаргаж хэлдэг. Тээр жилүүдэд манай сургуульд 2 л дэд эрдэмтэн байж. Түүний нэг нь Насанбуянгийн Намсрай . Тэрээр албан тушаал гэлгүй, бас үнэнг ярьж үнэнг хэлж явсаар л насыг сайхан илээж амьдралын замыг сайхан туулсан нэгэн гайхам хүн юм.

Намсрай багш маань самбарт сайхан бичнэ. Бас математикийг маш сайхан ярина. Амьдрал ч сайн ярина. Хэзээ ч пялдаг, долдой байгаагүй.

Нэг удаа надад ингэж байж билээ. "Аспирантурт сурна гэдэг авгайн гарз" .

Математикт шунан дурлаж шөнө оройгүй сууж байгааг олж хараад тэрээр хайрлах, гамнахын дундуур "Энэ дөрвөн хананаас цааш гар, хар. Амьдралыг амтал. Өөрийн цаг үеийнхээ шилдэг бүсгүйг бүжигт урь..." гээд л ихийг бодогдуулсанг хэлж байж.

Мөн байр оронтой болсны дараа багш " За, Луяа, ийм насанд, энэ цагт эхнэр авах гэдгийг иймэрхүү л зүйрлэж болно доо" гээд ингэж хэлсэн юм.

"Зах зээлд гурван янзын бараа байна аа. Нэг нь бренд, нөгөө нь комиссын. Үлдсэн нь яахав, байдаг нэг нь л байх. Чамд бренд нь хэрэггүй. Авч чадах ч үгүй байх. Дэмий. Бас комиссынх нь ч бас л дэмий. Харин байдаг нэгийг нь л авах нь зөв дөө".

Энэ мэтээр ухаарал тээсэн олон дурсамж, зөвлөмжийг бидэндээ үлдээн тээр алсад одсон, сайн багш, сайхан нөхөр, амьдралын "том ах" , зүүдэн учралт Намсрай багш минь...


Сайхан хүмүүсийг дурсах сайхаан.


Жич: Намсрай багшийн зургийг хуваалцаж дээр мөрүүдийг холбоход хөтөлсөн Бууралын Лувсандэндэв (Луук)- тай баярлалаа.

Ц.Лувсандорж

2019 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдөр

 

Хувийн сургууль байгуулан ажиллуулах нь үндсэн хуульчилах заалт биш

Хувийн сургууль байгуулан ажиллуулах нь үндсэн хуульчилах заалт биш


Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай ид л хөөрч байгаа энэ цаг дор 1992 оны Үндсэн хуулиар боловсролын хөгжлийг хэрхэн үндэслэснийг эргүүлж нэг эргэцүүлж үзэв.
Одоо мөрдөж буй Үндсэн Хуулийн “Хүний эрх, эрх чөлөө” гэсэн хоёрдугаар бүлгийн арван зургаа дугаар зүйлийн 7 дугаар заалтад боловсролын хөгжлийг ингэж л үндэслэж, аксиомчилсан байна.
7/ сурч боловсрох эрхтэй. Төрөөс бүх нийтийн ерөнхий боловсролыг төлбөргүй олгоно. Иргэд төрөөс тавих шаардлагад нийцсэн хувийн сургууль байгуулан ажиллуулж болно;
Боловсролын хөгжлийн үндсэн аксиом нь болж хэрэглэгдэх энэ заалтын дээрх гурван өгүүлбэр утга агуулга, үзэл санааны хувьд зөрчилгүй юу, хамааралгүй юу, гүйцэт үү?
Энд зөрчил байна. Утга зүй хийгээд зөв сэтгэлгээний дүрмээр харвал “төрөөс бүх нийтийн ерөнхий боловсролыг төлбөргүй олгоно, төрөөс тавих шаардлагад нийцсэн хувийн сургуулийг байгуулан ажиллуулж болно” гэсэн өгүүлбэр өөртөө дотоод зөрчлийг агуулж байна. Энэхүү заалтаар байгуулсан хувийн сургууль хүүхдийн эцэг эхээс төлбөр авах нь ерөнхий боловсролыг төрөөс үнэ төлбөргүй олгоно гэсэн заалттай утга агуулгаар илт зөрчилдөж байна. Энэхүү зөрчилт байдал нь өнгөрсөн 30 жилийн туршид борооны дараах мөөг шиг олширч ирсэн 300 гаруй ерөнхий боловсролын хувийн сургуулийн өнөөгийн овжин байдал, тэд хүүхдийн эцэг эхээс хэдэн арван сая төгрөгийн төлбөр авч, цамхагжин баяжиж байгаагаар бүр илэрч нотлогдон харагдана. Тэгэхээр боловсролын хөгжлийн хөтөч болох энэ хоёр заалт хоорондоо илт зөрчилтэйгээр үндсэн хуульчилагдсан байдлыг бид энэ удаагийн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр засаж, боловсролын хөгжлөө хуурмаг биш харин үнэн бодит аксиомчилах хэрэгтэй байна.
Энэ гүйцэт биш байна. Учир нь, нэгдүгээрт, энэ гурван заалтын лав л “Иргэд төрөөс тавих шаардлагад нийцсэн хувийн сургууль байгуулан ажиллуулж болно” гэсэн заалт үндсэн хуульчилагдах заалт биш юм. Тодруулбал, эрэмбийнхээ хувьд энэ нь үндсэн хуульд байх ёстой заалт биш. Тэгэхээр үүнийг үндсэн хуулиас хасах ёстой. Ингэж байж л бидний үнэт зүйл болсон Үндсэн хууль нэгэн шуналтны ходоодон сонирхол, хорон лоббигоос хол байж улам төгс төгөлдөр, цэвэр цэмцгэр болно.
Хоёрдугаарт, энэ гурван заалт боловсролын хөгжлийг хөтлөгч заалтууд болж чадахгүй. Иймд бид энэ удаагийн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр “Боловсролын агуулга аливаа шашин, үзэл суртлаас ангид байх эсэх”, “Боловсролын үйлчилгээ ижил тэгш (еquality) байх, тэнцүү боломж (equity) олгох зэрэг зарчимд нийцсэн байх эсэх, ерөнхий боловсролын зорилго нь Монгол улсад иргэн бүтээх, мэргэжлийн боловсролын зорилго нь үндэсний хүний нөөцийг чанаржуулах, чадваржуулахад чиглэсэн байх эсэх” гэх зэрэг аксиомын шинжтэй зарчмуудыг сайтар тунгаан, нийтээр хэлэлцэж нэмж тусгаж өгвөл зохино. Ийм заалтуудыг нэмж гүйцэт болгох дор манай улсын боловсролын хөгжил Үндсэн хуулиараа хөтлөгдөнө, түүгээр хөглөгдөнө. Ийм болоход боловсролын салбарын өнгөрсөн 30 жилийн өнөөх завхралууд аяараа устана.
Энэ хамааралгүй ч биш, бас хамааралтай биш байна. Утгагүй байна. “Сурч боловсрох эрхтэй, Төрөөс бүх нийтийн ерөнхий боловсролыг төлбөргүй олгоно, хувийн сургууль байгуулан ажиллуулж болно” гэсэн заалтуудыг аксиом лугаа санавал хоорондоо зөрчилтэй, гүйцэт биш, нэг эрэмбийн биш байгаа учир тэдгээрийн хамааралгүйн тухай ярих нь өөрөө утгагүй болж байна.
Үндсэн хуулийн энэ удаагийн нэмэлт өөрчлөлтийг боловсролын салбарынхан бид боловсролын хөгжлийг үндсэн хуульчилсан хөтөч заалтаар хөтөлж болохуйцаар гүйцэт, зөрчилгүй, хамааралгүй байхаар хийхийн төлөө нэгсцгээ, нэгдцгээ! Эргэцүүлцгээ!
Энэ бол боловсролыг өөд татаж, хүнээ хөгжүүлж, улсаа дэвжүүлэхийн алтан боломж, алтан эгшин мөн. Иймд үүнийг л бүү март. Оролц.
Ц.Лувсандорж
2019 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдөр
Жич: “Үндсэн хуулийг босгох математик аргачлал” бичвэрийг http://undesniibolovsrol.blogspot.com үзэж болно.

Улсын сургуулийн нэгтгэлээр хувийн сургууль хожих уу?

Улсын сургуулийн нэгтгэлээр хувийн сургууль хожих уу?


Улсын найман сургуулийн нэгтгэх нь эргээд л МУИС байгуулагдаж байсан цагт эргэж очиж байх шиг. Тэгэхээр тэр үед их зөв байжээ.

Гэвч тэр үед их хуралд эзэд нь байдаг одоогийн хувийн сургуулиуд гэж харин байсангүй. Лобби гэж байсангүй. Харин эх орноо бодно гэсэн итгэл үнэмшил байсан.

Улсын их сургуулиудыг намчирхсан захирал, номгүй дарга нар л энэ 30 жилд үнэн сүйтгэсэн юм ш дээ. Улсын эрдэм мэдлэгийн ганц үйлдвэр МУИС-ийг хүртэл МАНАН л "алсан" даа. Санаа нь эцэстээ ийм л байж.

Сургуулиуд нэгдлээ гээд професорт хохирох зүйл үгүй. Харин улс яах юм бол доо. ... Гүнзгийрч нэгдвэл сайн. Гүехэн нэгдвэл муу. Дампуурал!

Улсын сургуулийн нэгтгэлээр хоосон ордонтой, оюутан байхгүй хувийн сургуулиуд харин их хожиж байгаа юм биш биз дээ!

Хувийн сургуулийн эзэд нь их хуралд л байдаг юм ш дээ.

Энэ хардалтыг заавал арилгах хэрэгтэй. Сайдаа, салбараа салбайлгах бус сайн удирд.

Ц.Лувсандорж

2019 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдөр

Шахмал түлш бидэнд юу өгүүлж байна?

Шахмал түлш бидэнд юу өгүүлж байна?
Сайжруулсан гэгч шахмал түлшийг хэрэглэснээр хүн угаартаж, бүр нас барж байна. Энэ талаар бас бүхий л түвшинд их ярьж байна. Энэ яриа, тэр хэрэглээ өнөөгийн монголчууд бидэнд чухам юуг өгүүлж байна аа?
Сайжруулсан шахмал түлшний хэрэглээ, хүний угаартал, түүний талаарх элдэв түвшний яриа, хэлэлцүүлэг, тайлбар, үндэслэлийн өнгө, хөг өнөөдрийн бидний шинжлэх ухаанч биш хандлага, сэтгэлгээ, арга барилыг товч, тодорхой, тод, гүн хүүрнэж байна.

-Шахмал түлшийг бүтээгдэхүүн гэвэл түүнийг хийх онол, шинжлэх ухааны үндэс, хэрэглэх техникийн шаардлага, нөхцлийг хэзээ хэн бүтээсэн бэ? Түүний зохиогчийн эрхийг хэн эзэмшиж байна аа? Эсвэл зүгээр хар ухаанаар холион бантан хийж жонхуу болгов уу?
-Онолын үндэслэл,зохиомж технологийн дагуу туршилтад зориулсан хэдхээн ширхэгийг хэн үйлдвэрлэсэн бэ? Ер нь туршсан уу?
-Туршилтын үндсэн дээр юу тодорч ил болов? Эсвэл шууд л бүх нийтэд туршиж хэрэглэв үү? Эрсдэл биш үү?
- Туршилтын үндсэн дээр хэрэглэх зөвлөмж, зааварчилгааг гаргасан уу? Эсвэл шууд л ямар зөвлөмж, зааварчилгаагүйгээр хоол гэж хор иддэг шигээ л шууд хэрэглээд угаартаж унаад байна уу? Монголч хандлага уу?
- Шахмал түлшний найдвар, тохирцыг хэрэглээнд гаргахаас нь өмнө тогтоосон уу? Шатах үйл явцын шинжилгээ хийгдсэн үү?
-Шахмал түлшийг хэрэглэх техникийн нөхцөл, зуухны стандартыг угаартаж нас барсны дараа өндрөөс том ярьж байна уу, эсвэл өмнө гаргаад хэлэхгүй байсан юм уу?
-Шахмал түлш түлснээр угаартаж хүн нас бараад байхад, мөн эргэлзээ нь арилах нь бүү хэл, эргэлзээтэй учраас явуулсан гадаад улсын лабораторийн шинжилгээний хариу ч эцэслэн ирээгүй байхад хүртэл түүний нийтийн хэрэглээг хориглохгүй байгаа нь шинжлэх ухаанч бүү хэл учир шалтгааны хувьд утгагүй мэт байх. Энэрэнгүй бус уу?
-Шахмал түлш түлэхэд хүн угаартах, улмаар амиа алдах нь статистик ач холбогдолтой нөлөөлөлтэй байж мэдэхээр байхад түүний хэрэглээг хориглохгүй байгаа нь эрүүл биш сэтгэлгээ биш үү?
Энэ бүх мунхаг байдал нь өнгөрсөн 30 жилд шинжлэх ухааны хичээлийг орхиж, түүнийг туршилтгүй зүгээр л үглээ болгон явуулж ирсний нэгэн горь, том гай юм.
Шинжлэх ухаанч хандлага, арга барил эзэмшээгүй, ийм сэтгэлгээгүй өнөөгийн монголчууд бид энэ мэтээрээ байвал цаашид их л будилахаар, мунгинахаар байна даа!
Бид шинжлэх ухаанч хандлага, сэтгэлгээ, арга барил, соёлыг гурван өндөрлөгийнхнөөс гудамж хүртэл бий болгомоор байна. Бас шинжлэх ухаанч хандлага, сэтгэлгээ, арга барилыг бүр үндэсний үнэт зүйл, соёл болгомоор байна. Ийм болсон тэр цагт л энэ улс шахмал түлшний мухардал, мунхаглал энэ мэт асуудлаас бүрмөсөн ангижирсан ухаалаг улс болж чадна.
Үүний тулд бүх түвшний сургуульд физик, хими, биологи зэрэг шинжлэх ухааны хичээлүүдийг туршилттай, бодитой явуулдаг болмоор байна. Улсаа ухаалаг болгохын тулд үүнд мөнгө зарах хэрэгтэй.
Алийн болгон хар ухаанаар хар зоригоор явж, унаж тусаж явах вэ дээ!
Ц.Лувсандорж
2019 оны 10 дугаар сарын 14-ний өдөр

Шахмал түлшийг эмээ шиг усаар бэхжүүлсэн үү, эсвэл эм хэрэглэсэн үү?

Шахмал түлшийг эмээ шиг усаар бэхжүүлсэн үү, эсвэл бодис хэрэглэсэн үү?


Тэмээний хоргол шиг шахмал түлшинд эмээгийнхтэй харьцуулахад нэг тодорхойгүй зүйл байна аа!

Манай эмээ нар шахмал түлшийг хийгээд л хэрэглээд л ирсэн. Тэр нь их энгийн боловч түлэхэд маш тодорхой байдаг.

Үхрийн баасыг усанд дэвтээж, түүнийг нүүрсний нунтаг хогтой хольж базан хатаана. Бас зарим газар малын бууцтай холино.

Эмээгийн хийдэг энэ шахмалыг түлэхэд эргэлзээ байхгүй, айдас хүйдэс ч алга. Яагаад!

Сайжирсан байна, гэхдээ бэхжүүлэхэд ус л хэрэглэсэн тул түлэхэд бүрдэл, мөн чанарын ялгаа байхгүй.. Энэ нь тодорхой байна.

Гэтэл тэмээний хоргол шиг сайжирсан гэх шахмалын хувьд энгийн бидэнд нэг зүйл их тодорхойгүй, нэн эргэлзээтэй байна. Энэ нь ийм юм.

Бэхжүүлэхэд тэд эмээ шиг ус хэрэглэсэн үү, эсвэл эм бодис хэрэглэсэн үү?

Ус хэрэглэсэн бол түүнийг эмээгийнх шиг л сайхан, тайван хэрэглэе байз. Эсдэлгүй юм чинь.

Харин бэхжүүлэхэд бодис хэрэглэсэн бол энэ нь математикаар хольцийн бодлого, химийн ухаанаар бол урвалын бодлого болно.

Тэгэхээр түүнийг шатаахад тэр нь юу болж өөрчлөгдөх нь энгийн бидэнд тун эргэлзээтэй болно. Тэгэхээр айдас, хүйдэстэй болно. Их тодорхойгүй болоод ирнэ, бид тань. Зөвхөн "бид тань" ч гэж дээ амьсгалдаг хүн бүхэнд л уг нь тиймэрхүү л болоод, бодол ороод л ирэх л ёстой л доо.

Бэхжүүлэхэд тэгэхээр бодис хэрэглэсэн үү? Хэрэглэсэн бол юуг хэрэглэсэн бэ?
Шатахад тэр яаж хувирч, яаж урвалд орох вэ? Хорт хий ялгарах уу?

Энэ асуудалд манай шинжлэх ухаан энгийн биднийг эргэлзээгүй болтол, сайжруулсан түлшний үнэн эцэг, үндэслэгч нь болох нөгөө манай эмээ нар шиг нэг л сайхан хариу тайлбарыг тод,товч,тодорхой өгөх хэрэгтэй дээ.

Эсрэг тохиолдолд хүн угаартах, шахмал түлш түлэх хоёр нь хоорондоо уялдаа холбоотой байж мэдэхээр төсөөлөгдөнө.

Олон хүн  эрт угаартаад л одоод л байвал шахмал түлшний хүний ийм одолтод нөлөөлөх нөлөөлөл нь статистик ач холбогдолтой ч болж ч мэднэ шүү.

Ц.Лувсандорж
2019 оны 10 дугаар сарын 11-ний өдөр